چکیده:
دستیابی به فهم درست آیات قرآن، هدف اصلی مفسران قرآن است. پس از عهد تدوین تفسیر، این مهم با شیوههای گونهگون به وسیله آنان صورت گرفته است که در مواضع یا مواضیعی، تفاوتهای آشکاری با هم دارند. رمز و راز این تباینها، به مبانی نظری ـ معرفتی مفسران بر میگردد که در سایه آن، رویکردهای تفسیری را رقم زده است. در این بین، عترت پیامبر در جایگاه ترجمان قرآن، تا آن جا که زمینه و ظرفیتهای فرهنگی و اجتماعی اجازه داده، در زمان خود به تفسیر آیات واپسین کتاب آسمانی پرداختهاند.
نگاه آنان به قرآن، برگرفته از مبادی استوار و مبانی محکمی چون جامعیت و برخورداری این کتاب الاهی از جنبههای ظاهری و باطنی است.
در سایه این اصول اساسی، آموزههای تفسیری اهل بیت که بیشتر در حوزه تفسیر محتوایی و مفهومی است، بر روشهایی اتکا دارد. این مقاله کوشیده است تا ابعاد آن را پژوهش کند.
خلاصه ماشینی:
"آن چه ورای این آیه نهفته، مصداق خارجی و عینی مفاهیم قتل، طائفتان، اصلاح و عدل است؛ وگرنه مفهوم ظاهری و لغوی (تفسیری) آنها روشن است؛ بدین سبب، تأویل قرآن ـ چنان که خواهیم گفت ـ در برابر تنزیل قرار دارد و تأویل آیات و تفسیر باطنی آیات الاهی در اختیار راسخان در علم است.
در مواردی اقوال تفسیری امام باقر علیهالسلام به تأویل آیات به آن چه درباره امامان است، اشاره دارد؛ مانند تفسیر او از آیه «ادخلوا فی السلم» (بقره: 208) که منظور از «السلم» را آل محمد و ولایت آنان میداند (تفسیر عیاشی: ج 1، ص 213 و نیز ر.
حضرت فرموده است: اگر این گونه باشد که وقتی آیهای درباره قومی نازل شد، پس از آن که آن قوم مردند، آن آیه نیز بمیرد، از قرآن چیزی باقی نمیماند؛ اما قرآن، تا آسمانها و زمین برقرار است، جاری خواهد بود و برای هر قوم، آیهای است که آن را میخوانند و از آن، بهره نیک یا بد دارند (تفسیر عیاشی: ج 1، ص 85).
تفسیر امام علی علیهالسلام از مفهوم نصیب در آیه شریفه «ولاتنس نصیبک من الدنیا» (قصص (28): 77) که درباره قارون است، به مفاهیم سلامت، توانایی، فراغت و جوانی توسعه دادن، شاهدی بر این مطلب است (معانی الاخبار: ص 325؛ نور الثقلین: ج 4، ص 139).
هر چند احادیث تفسیری امامان فراوان نیست، و به تعبیر علامه طباطبایی، صحابه از علی علیهالسلام در تفسیر قرآن تعدادی حدیث نقل کرده و از تابعان نیز بیش از صد حدیث نقل نکردهاند (المیزان: ج 5، ص 274)؛ اما این روایات برای آموزش روش تفسیری آنان کافی است."