چکیده:
یکی از انواع جملات مرکب در نحو فارسی، جمله مرکب سوگند است. این ساخت نحوی با چهار الگو در شعر حافظ به کار رفته است. در این مقاله ضمن معرفی این چهار الگو شواهد شعری آن تحلیل نحوی شده، همنشینی جمله مرکب سوگند با شبه جمله ندایی و جمله مرکب نقل قول مطرح گردیده و در پایان مقاله در باب «خدا را» و ارتباط آن با سوگند نکاتی آمده است.
One type of compound sentences in Persian syntax is the oath compound sentence. This type of structure with four patterns has been used in Hafiz’s poetry (791 A.D). In this paper، while introducing these four patterns، their poetical evidence is analyzed syntactically and the coexistence of the compound sentence with that of quasi-exclamatory and interrogative sentences is considered. At the end of this paper some points about the term “khodara” and its connection to oath are mentioned.
خلاصه ماشینی:
لف-جملۀ مرکب سوگند نوع اول ساختمان جمله در این نوع به گونهای است که جملۀ سادهای در جایگاه پیرو قرار گرفته و به عبارت دیگر جوابسوگند جملهی ساده است؛الگوی آن چنین است: جملۀ مرکب سوگند پایه پیرو سوگند+که+جواب سوگند-جملۀ ساده نمونههای به کار رفته با این الگو شش بیت است که بدین ترتیب نقل و تحلیل میشود: 1-{Sبه گیسوی تو خوردم دوش سوگند#که من از پای تو سر برنگیرمS}(همان،227) توضیح:ژرفساخت بیت میتواند چنین باشد10 {Sدوش به گیسوی تو سوگند خوردم که#من از پای تو سر برنگیرم.
پایه-سوگند پیرو-جواب سوگند-جملۀ سادۀ انشایی 5-{Sبه داغ بندگی مردن بدین در#به جان او که از ملک جهان بهS}(همان،290) توضیح:ژرف ساخت بیت چنین میتواند باشد: به جان او[سوگند میخورم]که مردن به داغ بندگی بدین در از ملک جهان به[تر است].
الگوی آن چنین است: جملۀ مرکب سوگند پایه پیرو سوگند+که+جواب سوگند-جملۀ مرکب شرطی نمونههای بکار رفته با این الگو چهار بیت است که بدین ترتیب نقل و تحلیل میشو:ا1-{Sبه جان دوست که غم پردۀ شما ندرد#گر اعتماد بر الطاف کارساز کنیدS}(همان،165) توضیح:ژرف ساخت بیت چنین میتواند باشد: به جان دوست[سوگند میخورم]که اگر اعتماد بر الطاف کارساز کنید،غم پردۀ شما[را]ندرد.
جملهی مرکب سوگند پایۀ 1+و+پایۀ 2+که+پیرو سوگند 1 سوگند 2 جواب سوگند نمونۀ بکار رفته با این الگو دو بیت است که بدین ترتیب نقل و تحلیل میشود: 1-{Sبه خاک پای تو سوگند و نور دیدۀ دوست#که بیرخ تو فروغ از چراغ دیده ندیدمS}(همان،220) توضیح:ژرف ساخت بیت چنین میتواند باشد.