چکیده:
روش و شیوه شناخت دین، از پر مناقشه ترین مباحثی است که پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و در دوران غیبت وعدم دسترسی به پیشوایان معصوم علیهم السلام مطرح بوده است، بدین معنی که اگر میان حکم قطعی و مسلم عقل و ظواهر متون دینی تعارض پیش آید چه باید کرد؟ درچنین مواردی، همواره در تقدم عقل یا سهم آن در فهم مفاد وحی - درهر دو عرصه کلام و فقه یعنی اصول و فروع دین - اختلاف نظر و برداشت هایی وجود داشته و دارد. این تفاوت برداشت ها، در حوزه معرفت دینی، سبب افت وخیزها و فراز ونشیب های فراوانی بوده وهمچنان ادامه دارد. در محدوده تفکر اسلامی از یکسو ظاهرگرایان و حنابله و اشاعره اهل سنت و اخباری های شیعه و از سوی دیگر قدریه ومعتزله و تفکر اجتهادی امامیه قرار دارد. بررسی اجمالی این مطلب، به ویژه در میان پیروان اهل بیت(ع) و نگاهی به اخباری های افراطی شیعه و نیز جریان هایی که هر چند اظهار مخالفت رسمی با عقلگرایی نمی کنند، ولی عملا برای تشخیص عقل، اعتبار چندانی قائل نیستند و نیز تفکر رقیب آنان، که در هر دو عرصه فقه و کلام، بر اعتبار عقل، تاکید نموده وپای می فشارد و ترجیح این تفکر، موضوع این مقاله است. درپایان، به تضمین هایی که می تواند از انحراف و افتادن در مسیر عقل گرایی افراطی و لوث شدن معارف بلند الهی، پیشگیری نماید نیز اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
اما با غمض عين و صرف نظر از برخي مناقشات وحرف وحـديث هـايي کـه در مـورد آنان مطرح بوده و هست و پاره اي از آنها در مباحث پاياني کتاب "منزلت عقل در هندسـة معرفت ديني " از آيت الله جوادي آملي آمده ، نکتة جالبي که در نگاه ايجـابي و اثبـاتي بـه اين جريان ، جلب نظر مي کند اين است که تفکيکيان شاخص و سرشـناس امـروز نيـز، بـر اعتبار ادراکات عقلي در حوزة قطعيات و مستقلات ، تأکيـد و اذعـان دارنـد و بـه تعبيـري ديگر،اعتبار ادراک عقل نظري و عملـي در حـوزة مـستقلات ، مـورد پـذيرش قـائلان بـه مکتب تفکيک نيز هست ، از جمله استاد جعفر سـيدان از تفکيکيـان معاصـر در قـسمتي از مصاحبه اي که از ايشان در سايت بحار منعکس شده و با عنوان ( مکتب تفکيک يا روش فقها وعلماء ) در رديف مقالات اين سايت آورده شده چنين مي گويد: آنچه براي عموم عقلا روشن و از مدرکات اولية عقل است مانند اينکـه " معلـول بـدون علت ممکن نيست و اجتماع ضدين و اجتماع نقيضين محال اسـت و دور و تسلـسل باطـل است و محيط اکبر از محاط است و مجموعه منظم و هدف دار وحساب شده نشان دهندة علم و شعور است " تغيير ناپذير و هرگز از وحي گرفته نمي شود بلکه وحي ، به اين مطالب روشن عقلاني ثابت شده و متکي است و هيچگاه چنـين درک روشـن عقلانـي کنـار زده نمي شود و آنچه به اين حقايق روشن ، متکي است مورد قبول اسـت ....