چکیده:
در بسیاری نظام های حقوقی جهان، وجه التزام معنای تقریبا ثابتی داشته و به معنی مبلغ مقطوعی است که طرفین قرارداد مشخص می کنند تا در صورت نقض قرارداد از سوی متعهد، وی آن مبلغ را به متعهدله بپردازد. در مقابل، خسارت تنبیهی نوعی از خسارات است که دادگاه در صورت احراز سوءنیت، عمد یا بی احتیاطی عامل زیان در ورود زیان، وی را به پرداخت آن محکوم می کند؛ لذا، برخلاف وجه التزام، بیشتر بازدارندگی دارد و نه جنبه ی ترمیمی. نظام های حقوقی مختلف جهان، برخوردهای متفاوتی با این نوع خسارات دارند؛ به گونه ای که، این دو نهاد در بعضی کشورها مانند آمریکا به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و گاه نیز در برخی نظام های حقوقی همچون انگلستان با محدودیت هایی مواجه است. در نظام حقوقی ایران، خسارت تنبیهی فقط در دعاوی بین المللی و در رفتار متقابل مورد حکم قرار می گیرد، لذا، در دعاوی داخلی باید از نهادهایی چون وجه التزام، خسارت معنوی، خسارت تاخیر تادیه و یا حتی دیه استفاده کرد؛ با این وجود، در بعضی موارد هیچ یک از این نهادها جایگزین کاملی نمی باشند و در حقوق داخلی ایران نیاز به تاسیس نهاد خسارت تنبیهی احساس می شود. به رغم آن که، وجه التزام نیز گاه به دلیل کمتر بودن ضرر وارده از میزان وجه التزام، دارای جنبه تنبیهی و غیرترمیمی است، این دو نهاد تفاوت های بسیاری دارند؛ از جمله این که، خسارت تنبیهی برعکس وجه التزام نمی تواند جنبه ی ترمیمی داشته باشد؛ افزون بر این، میزان خسارت تنبیهی را دادگاه مشخص می کند و نه طرفین قرارداد و مستلزم احراز عمد و سوءنیت است.
خلاصه ماشینی:
در نظام حقوقی ایران،خسارت تنبیهی فقط در دعاوی بین المللی و در رفتار متقابل مورد حکم قرار میگیرد،لذا،در دعاوی داخلی باید از نهادهایی چون وجه التزام،خسارت معنوی،خسارت تأخیر تادیه و یا حتی دیه استفاده کرد؛با این وجود،در بعضی موارد هیچ یک از این نهادها جایگزین کاملی نمیباشند و در حقوق داخلی ایران نیاز به تأسیس نهاد خسارت تنبیهی احساس میشود.
از این ماده استنباط میشود که چنانچه وجه التزام به عنوان جبران خسارت تعیین شده باشد،قاضی حق دارد میزان آن را تغییر دهد؛اما،دیوان کشور فرانسه با توجه به مادهی 1152 قانون مدنی فرانسه که عنوان میدارد:«هرگاه در قرارداد مقرر شود که در صورت عدم انجام تعهد توسط یکی از طرفین مبلغی به عنوان ضرر و زیان پرداخت شود،طرف دیگر استحقاق مبلغی بیشتر و یا کمتر از آنچه شرط شده نخواهد داشت.
. segamaD yralPmexE ro segamaD evitinuP &%07015GDHG070G% خسارت تنبیهی به نفع خواهان مورد حکم قرار خواهد گرفت»( ,8691,kcalB 461:P )بنابراین خسارت تنبیهی«عبارتست از مبلغی که علاوه بر خسارت ترمیمی به دلیل وقوع عمد یا سوء رفتار خوانده به نفع خواهان رأی داده میشود.
در حقوق مصر،به موجب مادهی 23 قانون مدنی کشور،خسارت تنبیهی با عنوان«تعویض تکمیلی»مورد توجه قرار گرفته است که تکمیل و اضافه بر خسارات ناشی از نقض قرارداد خواهد بوده و هنگامی است که نقض تعهد با سوء نیت انجام شده باشد؛اساس این خسارت همان قصد سوء متعهد است.