چکیده:
معناشناسی واژه‌های قرآن یکی از اساسی‌ترین پایه‌های فهم و تفسیر دقیق قرآن است. دست‌یابی به معنای یک واژه در قرآن از ریشه‌شناسی آغاز می‌شود و پس از بررسی سیر تطور آن، مفهوم واژه در حوزه معنایی خاصی که در آن قرار گرفته، روشن می‌شود. اما صرف بررسی لغت برای تعیین مقصود قرآن کافی نیست چرا که معنای دقیق واژه، تنها در بافت خود قابل توصیف خواهد بود، لذا توجه به بافت زبانی و موقعیتی در تبیین معنای آیات از اهمیت خاصی برخوردار است.طبرسی به عنوان یکی از برجسته‌ترین مفسران شیعه در تفسیر جزء 27 مجمع البیان، برای ریشه‌شناسی الفاظ قرآن از راه‌کارهایی چون ریشه‌یابی واژه‌ها، مبداء اشتقاق، صرف‌شناسی و کاربرد الفاظ نزد عرب استفاده کرده و در مواردی سیر تطور آن واژه را مورد توجه قرار داده است. در این میان گرچه مفسر در معناشناسی الفاظ قرآن به رویکرد ریشه‌شناسی توجه داشته، اما از تأثیر مهم بافت غافل نبوده و با توجه به بافت زبانی و موقعیتی و قرائن حالی و مقالی درصدد تبیین معنای آیات برآمده است.در این مقاله تلاش شده است تا با تبیین علم معناشناسی و زیرشاخه‌های آن، کاربرد فنون این علم در تفسیر مجمع البیان را بررسی کرده و دیدگاه طبرسی در این خصوص را بیان کنیم.
خلاصه ماشینی:
"مفسر در ادامه می‌افزاید: عرب مردان شجاع را ثقلی بر زمین می‌داند چنانکه در شعر خنساء آمده است: «ابعد ابن عمرو من آل شرید حلت به الارض اثقالها» 69 طبرسی همچنین در ذیل آیه «عربا أترابا» (واقعه:37) واژه «عرب» را از ماده «عرب» به معنای رفع ابهام همراه با روشنی و وضوح و واژه «العروب» را شوهرداری خوب می‌داند و کلام خود را با شعری از لبید مستند می‌کند: «و فی الحودج عروب غیر فاحشة ریا الوادف یعشی دونها البصر» 70 واژه «اتراب» از ریشه «ترب» نیز به معنای خضوع کامل است و مراد از آن کسی است که متصف به انقیاد، خضوع و تسلیم باشد.
فضای عصر نزول همان گونه که توجه به سبب نزول آیات، مفسر را در فهم مقصود کلام الهی یاری می‌رساند، توجه به شرایط اجتماعی- فرهنگی و اعتقادی عصر نزول نیز می‌تواند در تبیین آیات الهی تأثیرگذار باشد، چرا که قرآن در موقعیت و شرایط خاص تاریخی و جغرافیایی قرار گرفته و در مرحله نخست خطاب به مردم و جامعه آن عصر نازل شده است و متناسب با شرایط، افکار، آداب و رسوم و عقاید آنان سخن گفته است و این جلوه‌ای دیگر به تعالیم الهی می‌دهد.
) است؛ اما قرآن، از آنجا که کلام الهی است و الفاظ و عبارات آن و از جمله قرائت کلمات آن، متکی به وحی می‌باشد، بنابراین علاوه بر بررسی‌های ادبی، یافتن تلفظ صحیح کلمه نیز به همان کیفیتی که پیامبر (ص) قرائت نموده، امری ضروری است و مفسر باید این موضوع را در تفسیر هر آیه از آن جهت که در معنای آیه تأثیر می‌گذارد با دقت پیگیری نماید (بابایی، 1387، ص358-359)."
(
, 
, 
)
