چکیده:
علامه سید حیدرآملی، از علمای شیعی و ایرانی سده هشتم است. تفسیرالمحیط الاعظم از آثار اوست. در تفسیر او سخنان ائمه معصومین(ع) در جای جای کتاب المحیط الاعظم، مشهود است. تفسیر او توام با تاویل است. ولایت، نگرش جامع ( مشتمل بر شریعت، طریقت و حقیقت) و توحید صمدی، از مبانی و رهیافت های تفسیری این مفسر به شمار می-رود. در این جستار، رهیافت وحدت انگار محبوبی و توحید صمدی، به مثابه روح حاکم بر تفسیر سید حیدر دانسته شده و ضمن بیان مبانی و منابع تفسیری سید حیدر آملی، تاویل نزد سید حیدر آملی را بر اساس رهیافت یاد شده، معرفی گردیده است.
خلاصه ماشینی:
این مفسر معتقد است،تفسیر او از حضرت رحمان حاصل شده است؛اما چنیندانش الهامی منافاتی با آن ندارد که تفسیر خویش را به برکت عنایات امام معصوم بهدست آورده باشد؛چنانکه خود بدان تصریح کرده است.
1. ولایت ولایت باب رحمت خداوند است و کلمات،روایات و ادعیۀ اولیای الهی و ائمۀاطهار(ع)همگی رحمت و منشأ برکت معارف دینی است(حسنزاده،سیری درزندگی و مبانی تفسیری عارف سالک سید حیدر آملی،46-47)و به دیگر سخن آنچهعارفان بدان نائل میشوند،همه به برکت ولایت است؛چنانکه بزرگانی چون ابنعربی،صدر الدین قونوی و بسیاری از اکابر اهل حقیقت و طریقت،در محور ولایت،علویمشرب و مهدیمشهدند(نک:شرح فصوص الحکم،مقدمه آشتیانی،شش؛ختمولایت در اندیشه ابن عربی،179).
شاهبیت تفسیر سید حیدر نیز در رهیافت وحدتانگار شخصی رقم میخورد؛رهیافتی که حقیقت و بطون قرآن را به نمایش گذاشته و اسرار آن را برای طالبانش آشکار میکند و همه مفاهیم قرآنی را بر پایه رهیافت یاد شده تفسیر و تبیین میکندکه از آن جملهاند:تقوا به پرهیز از رؤیت غیرحق به همراه مشاهده خدا در عالممظاهر و کثرت(همو،جامع الاسرار،545-546)؛نماز به وصول و شهود حقیقی(همو،محیط الاعظم،165/4)؛روزه به امساک از مشاهد غیر(همان،217/4)؛حج بهتوجه به قلب انسان کامل بهعنوان بیت اعظم الهی(همان،271/4)؛زکات به رهایی ازقیود و رسیدن به اطلاق(همان،237/4).
بنابراین انسان در پرتوطهارت ظاهری با توحید الهی و اهتمام به برپاداشتن ارکان شریعت و طهارت باطنی باتوحید وجودی و قیام به ارکان طریقت و حقیقت محبوب خداوند متعال میگردد؛زیراخداوند طاهر و منزه از همه نقایص است و طاهر جز طاهر را دوست ندارد؛ازاینرودر قرآن آمده است:{/«إنّ اللّه یحبّ التّوّابین و یحبّ المتطهّرین»/}(البقرة،222)و پیامبراکرم(ص)در این باره فرمودند:«إن اللّه جمیل و یحبّ الجمال»(همو،المحیط الاعظم،344/6).