چکیده:
کمبود آب، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان از مسائل و مشکلات سده‌ی کنونی است. براساس پیش‌بینی‌هایی برای سال 2030، حدود 47 درصد از جمعیت جهان، در مناطقی با کمبود شدید آب زندگی خواهند کرد. دسته‌ای از ژئوپولیتیسین‌ها سده‌ی کنونی را «سده‌ی هیدروپولیتیک» می‌نامند. هیدروپولیتیک به مطالعه‌ی اثر تصمیم‌گیری‌های مربوط به استفاده از آب در شکل‌گیری‌های سیاسی در روابط میان دولت‌ها یا روابط میان دولت‌ها و مردم یک کشور می‌پردازد. بر این مبنا رودخانه‌ی هیرمند که رودخانه‌ای بین‌المللی است و در جنوب‌غرب افغانستان و شرق ایران جریان دارد، مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که کدام عوامل در ایجاد وضعیت کنونی ـ خشک شدن هامون‌ها و حجم کم آورد رودخانه ـ تاثیرگذار بوده‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عوامل مختلفی ازجمله، حضور قدرت‌های تاثیرگذار منطقه‌ای، همچون انگلستان با داوری‌های انجام شده، اختلاف‌نظرهای ایدئولوژیک، تاسیسات احداث شده بر روی رودخانه و بروز خشکسالی‌های دوره‌ای، در بروز این مسئله نقش داشته‌اند. هیرمند تنها منبع تامین‌کننده‌ی آب سیستان است. حجم کم آورد رودخانه موجب شده که مردم به‌دلیل وابستگی مستقیم و غیرمستقیم به هیرمند شغل و درآمد خود را از دست بدهند. مهاجرت گسترده از منطقه‌ی سیستان، از بین رفتن اقتصاد محلی و تغییر شیوه‌ی زندگی مردم ساکن دشت سیستان از پیامدهای این مسئله است. بنابراین پیشنهاد می‌شود هر دو کشور با رسیدن به درک مشترکی از مسئله، برای توافق بر یک طرح جامع مدیریتی آب تلاش کنند. در این راه سرمایه‌گذاری در اجرای طرح‌های مشترک آبیاری و تغییر نوع کشت محصولات می‌تواند راهگشا باشد.
خلاصه ماشینی:
"هرچند در نشست ماه اوت 1995 استکهلم،اسماعیلسراج الدین،معاون رئیس بانک جهانی در توسعه‌ی پایدار زیست‌محیطی،بیان کرد که جنگ‌های قرن آینده بر سر آبخواهد بود نه نفت(حافظنیا،1380:472)،اما باید توجه داشت که وقوع جنگ‌ها به دلیل منابع آب رودخانه‌ها،ممکناست در اثر شرایط خاصی مانند وابستگی شدید به آب در کشور پایین دست رود و همچنین وجود دشمنی تاریخی بین دوکشور روی دهد )971:9991,noxiD-remoH( .
درخواست های چندباره‌ی ایران از انگلستان برای دخالت در این باره چنین پاسخی از وزارت امور خارجه‌یبریتانیا در پی داشت:"از آنجا که ایالت سیستان بین ایران و افغانستان موجب اختلاف و کشمش شده است،دولتانگلیس حل این اختلاف را به حکمیت شمشیر دوطرف حواله می‌کند و خود هیچ‌گونه دخالتی در موضوع ندارد"(همان:375).
وی در صدور رأی خودبه این نکته توجهی نکرد که زمین‌های سیستان ایران به‌طور گسترده‌تری مورد بهره‌برداری‌بوده و روشن است که آببیشتری نیاز دارد،بنابراین چنین مقرر کرد که ایران و افغانستان باید آب هیرمند را در پایین بند کمال‌خان به گونه‌ایمساوی تقسیم کنند.
در مواد دوم،سوم و پنجم این معاهده چنین آمده است: *مجموع مقدار آبی که از رود هیرمند(هلمند)در سال معمولی آب،از سوی افغانستان به ایران تحویل دادهمی‌شود،محدود به متوسط جریان 22 متر مکعب در ثانیه است.
*افغانستان متعهد می‌شود که اقدامی نکند تا ایران را از سهم حقابه‌ی خود از رود هیرمند(هلمند)-که مطابقمواد ذکرشده در این معاهده تثبیت شده است-محدود سازد و همچنین آزادی کامل‌یافته که با حفظ تمامحقوق،از آب باقی‌مانده به هرروشی که مایل باشد استفاده کند و ایران هیچ‌گونه حقی از این آب نخواهدداشت.
به دبیر کل سازمان ملل اعلام کرد که دولت افغانستان با بستن دریچه‌های سد کجکی مانع جریان آبهیرمند به سوی ایران شده است و این اقدام مشکلاتی را برای ساکنان منطقه فراهم کرده است."
(
, 
, 
)
