چکیده:
تأثیرهای شگرف عصر اطلاعات بر ابعاد مختلف زندگی و روند پر سرعتی که بیش از پیش ادامه دارد؛ انسانها را نیازمند توشهای از مهارتها و توانمندیهای نوین نموده است چنانکه با استفاده از این توانمندیها، امکان موفقیت در این عصر متغیر و متحول فراهم میشود. این توانمندیها که با عنوان سواد اطلاعاتی شناخته میشوند، افراد را قادر میسازند تا نیاز به اطلاعات را تشخیص دهند، و به جایابی، ارزیابی منتقدانه، و استفاده مؤثر و مسئولانه اطلاعات بپردازند و در واقع با فراگیری نحوة یادگیری به «فراگیرانی تمام عمر» تبدیل شوند. هدف از انتشار این مقاله، ارائه نخستین طرح درس پیشنهادی سواد اطلاعاتی برای دورههای تحصیلات تکمیلی کشور است که مبتنی بر پژوهشی کیفی طراحی شده و بر روی گروهی از دانشجویان دورههای تحصیلات تکمیلی کشور آزمون، اجرا و ارزیابی شده است؛ با این قصد که امکان به چالش گذاشتن این طرح درس و امکان دریافت نظرها و پیشنهادها توسط صاحبنظران مهیا و گامی در راستای اجرای درس سواد اطلاعاتی در سطوح مختلف آموزشی برداشته شود. برای تهیه طرح درس سواد اطلاعاتی، مبانی نظری سواد اطلاعاتی مورد مطالعه قرار گرفت و روشها و مدلهای آموزش سواد اطلاعاتی بررسی و طرح درس اولیه سواد اطلاعاتی طراحی شد. برای سنجش سطح توانمندیهای سواد اطلاعاتی جامعه پژوهش با استفاده از روش تجربی «پیش آزمون ـ پس آزمون» تک گروهی ـ که به روش غیراحتمالی انتخاب شده بودند ـ اجرا شد. مقایسة میانگین پاسخهای دو آزمون، میزان تأثیر و سودمندی درس سواد اطلاعاتی را نمایان ساخت و براساس آن نخستین ویرایش طرح درس سواد اطلاعاتی برای دورههای تحصیلات تکمیلی برای اجرای این درس در سطوح آموزش عالی کشور طراحی گردید. یافتهها و نتایج این پژوهش در قالب جدولها و نمودارهایی ارائه شدهاند
خلاصه ماشینی:
لیکن، با توجه به اینکه «تغییر» مشخصه بارز این عصر به شمار میآید، شرط موفقیت در این عصر برخورداری از پارهای قابلیتهاست که فرد بتواند به واسطة آنها به تشخیص نیاز اطلاعاتی بپردازد، از میان انبوه اطلاعات مناسبترین منبع اطلاعات را برای نیاز اطلاعاتی خاص خود انتخاب کند، اطلاعات موردنیاز خود را جایابی، ارزیابی و سرانجام مورد استفاده مؤثر قرار دهد (Council ofAustralian University Librarians 2001, Koch 2001) و به عبارتی خود را با تغییرات سریع این قابلیتها که فراتر از «سواد سنتی»[16] یعنی خواندن و نوشتن ـ و سایر سوادهایی هستند که قبلا" به آنها اشاره شد ـ در قالب سواد اطلاعاتی در متون مطرح شدهاند (نظری 1384) در واقع سواد اطلاعاتی به مجموعه توانمندیهایی اطلاق میشود که فرد را قادر میسازند نیاز به اطلاعات را تشخیص دهد و پس از جایابی و ارزیابی منتقدانه اطلاعات، آنها را مورد استفاده مؤثر و مسئولانه قرار دهد (Rader [2002]; Hayden [no date]; Bawden 2001; Shapiro & Hughes 1996; Humes 1999; Loertscher & Woolls [1998]; Moore 1997; Council of Australian University Librarians 2001; McLaren [1997]; Vitolo & Coulston 2002; Kokkonen 1997; Bundy 2001; ACRL 2003) تعریف مسئله ضرورت فراگیری توانمندیهای سواد اطلاعاتی و داشتن جامعهای باسواد اطلاعاتی ـ به عنوان یک ضرورت کلی در عصر اطلاعات ـ و فراگیری این توانمندیها، برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی که ماهیت کار و فعالیت آنها با پژوهش و حل مسئله عجین شده است ـ به عنوان یک ضرورت ویژه ـ از یکسو (Shapiro & Hughes 1996)و نبود برنامههای آموزشی مدون و یکپارچه برای تربیت افراد باسواداطلاعاتی در کشور، از دیگر سو به طرحریزی و اجرای پژوهشی در خصوص طراحی، آزمون، اجرا، و ارزیابی درس سواد اطلاعاتی برای دورههای تحصیلات تکمیلی کشور منجر گردید که این مقاله به ارائه یافتهها و نتایج آن میپردازد.