چکیده:
ورود هنر شیشه گری سنتی به مرحله تولید صنعتی، رویدادی بود که در دوران قاجار به وقوع پیوست. گسترش روابط تجاری با غرب و در پی آن اثرپذیری از انقلاب صنعتی، تاثیری مستقیم بر این تحولات داشت. از سوی دیگر با سرعت گرفتن روند تجددگرایی و رشد نرخ تقاضای کالاهای تزئینی متنوع، محصولات کارگاه های شیشهسنتی دیگر پاسخگوی نیازهای جامعه نبود و تدریجا شرایط را برای ورود شیشه به مرحله صنعتی فراهم کرد. اما به چگونگی مراتب این تغییر در کتب موجود کمتر پرداخته اند. از این رو در تحقیق حاضر کوشش شد تا با واکاوی اسناد، امتیازنامه ها و سایر مدارک مستدل تلاش های دوران قاجار در راستای تولید شیشه و عوامل عقیم ماندن آنها مورد مطالعه جدی تر قرار گیرد. در نتیجه ای که حاصل شد مشخص گردید که هرچند کارخانه های ایرانی و خارجی تحت الحمایه دولت و نیز کارخانه های خصوصی درصدد پاسخگویی نیازهای روز بازار برآمدند، اما عواملی همچون نبود دانش کافی در زمینه مواد اولیه مرغوب و ذغال سنگ مناسب در داخل کشور، این کوشش را با شکست مواجه کرد. هرچند مزایایی همچون آشنایی شیشه گران با تکنیک های نوین و بهبود فرم محصولات شیشه را سبب گردید. در این میان کارخانه هایی که از حمایت دولت برخوردار بودند، مدت بیشتری به فعالیت ادامه دادند و همچنین تولیداتی با مصارف عمومی و کیفیت قابل قبول داشتند.
خلاصه ماشینی:
مطالعات تاريخ فرهنگي ؛ پژوهش نامه ي انجمن ايراني تاريخ سال سوم، شمارهي دوازدهم ، تابستان ١٣٩١، صص ٨٢ـ٥٣ 1 تلاشهاي دوران قاجار براي توليد شيشه در ايران آرزو خانپور،* محمدتقي آشوري ** چکيده ورود هنر شيشه گري سنتي به مرحله توليد صنعتي ، رويـدادي بـود کـه در دوران قاجار پس از گسترش روابط تجاري با غرب و اثرپذيري از انقلاب صـنعتي ، بـه وقوع پيوست .
2. Shishe Van ٦٢ مطالعات تاريخ فرهنگي ، شماره ١٢ منابع و اسنادي با اطلاعات مفصل تر يافت نشد، اما در رابطه با کارخانه شيشه دوران محمد شاه نقل شده است : «در زمان محمدشاه قاجار يک کارخانه بلورسازي توسـط صـنعتگري 2 فرانسوي در تهران داير شد، ولي مدتي بعد تعطيل گرديد».
تلاشهاي دوران قاجار براي توليد شيشه در ايران ٦٣ کارخانه هاي آقا رحيم اصفهاني و کربلايي عباس در سوم شوال ١٢٧٠ق در روزنامه ي ايراني وقايع اتفاقيه خبر ورود اولين هيأت اعزامي از روسيه منتشر شد که قول حمايت و راه اندازي کارخانه از جانب شاه به آنها داده شده بـود.
تلاشهاي دوران قاجار براي توليد شيشه در ايران ٦٩ در نهايت ، خبر ساخت اولين محصولات کارخانه در روزنامه ي دولت عليه ي ايـران در بيست و هفتم شوال ١٢٧٩ بدين گونه گزارش مي شود: «کارخانـه بلورسـازي از مراقبـت و اهتمام اعتمادالسلطنه ، وزير علوم وقت ، اين روزها چند بوته عيار گرفته و در کوره گـذارده بودند و حال مشغول ساختن گيلاس و مردنگي و غيره مي باشند و نمونه آنها بيـرون آمـده است .