چکیده:
در مطالعات روستایی ایران، کمبود تحلیل کیفی توزیع عملکردها، به ویژه خدمات برتر از طریق ارزشیابی موانع دسترسی به آنها کاملا مشهود است. یکی از نتایج این ارزشیابی، به چالش کشاندن مکان یابی هایی است که عمدتا در قالب رهیافت اوزالیدی – غیر مشارکتی ، به وقوع پیوسته است. مقاله ی حاضر با بررسی روند رشد، مکان یابی و سنجش مشکلات دسترسی خدمات برتر طی سال های 85- 1345 با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی، تداومی – مقطعی ونیز ارزشیابی سریع روستایی در سطح روستاهای شهرستان مشهد، به نتایج مهمی دست یافته است. از جمله ی این نتایج عبارت اند از: وقوع رشد معنادار در سطوح برخورداری، گوناگونی شدید و معنادار دهستان های سیزده گانه از نظر سطوح برخورداری (بعد کمی) و مشکل دسترسی (بعد کیفی) و از همه مهمتر، نبود رابطه ی معنادار میان دو متغیر اصلی تحقیق، یعنی سطح برخورداری و مشکل دسترسی به خدمات برتر. از نظر فضایی، «دهستانهای طوس، درزاب، کارده و تبادکان (همه از بخش مرکزی) و آبروان و سرجام» و از جنبه ی نوع خدمات، «دبیرستان، مرکز بهداشتی- درمانی و بانک» بالاترین ضریب مشکل دسترسی را تحمل می کنند. بنابراین اجرای هر چه سریع تر مصوبه ی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در خصوص سطح بندی سکونتگاههای روستایی، البته با رهیافتی مشارکتی، از اولویت برخوردار است.
خلاصه ماشینی:
دکتر حمید شایان دانشگاه فردوسی مشهد تحلیل کمی و کیفی روند رشد و مکان یابی خدمات برتر در سکونتگاههای روستایی شهرستان مشهد چکیده در مطالعات روستایی ایران ، کمبود تحلیل کیفی توزیع عملکردها، به ویژه خـدمات برتـر از طریـق ارزشیابی موانع دسترسی به آنها کاملا مشهود است .
تحقیق حاضر، با توجه به اهمیت موضوع ، ضمن تحلیل روند رشد و مکان یابی خدمات برتـر در سـال هـای ٨٥-١٣٤٥، وضعت سیزده دهستان شهرستان مشهد را از نظر هر دو وجه کمی و کیفی، ارتباط آنها با یکـدیگر و با برخی متغرها بررسی نموده و در نهایت دهستان ها و خدمات برتری که به طور جدی باید مورد توجـه قـرار گیرند، مورد شناسایی قرار داده است .
با توجه به میزان رشد خدمات برتر در روستاهای مشهد(فرضیه ی نخست ) میتوان گفت که طـی سـال هـای ٨٥-١٣٤٥ برخورداریها به طور قابل ملاحظه ای بیشتر شده است ، اما آزمون سایر فرضیه ها، گویای این واقعیت مهم هستند که مکان یابیها از دقت کافی برخوردار نبوده اند.
نقشه (١) سطح برخورداری به خدمات برتر دهستان های شهرستان مشهد براساس روش ترکیبی (١٣٨٥) / تباینات فضایی در مشکل دسترسی و ارتباط آن با متغیرهای منتخب بررسی مشکل دسترسی با استفاده از مطالعات میدانی، درخصوص بهره مندی خدمات درمرحله ی نخـست ، نتیجه ای منطبق با نظریات مکـان مرکـزی، مرکـز- پیرامـون ، قطـب رشـد و عملکردهـای شـهری در توسـعه ی روستایی را عرضه نداشت .
بـه عبـارت دیگـر، اگرچـه رشد خدمات برتر در سکونتگاههای روستایی شهرستان مشهد در سال های ٨٥-١٣٤٥ قابل ملاحظه بوده است ، ولی بین سیزده دهستان از لحاظ بعد کمی (برخورداری) و کیفی (مشکل دسترسـی)تفاوت بسیار شـدیدی وجـود دارد.