چکیده:
در سایه ی افزایش رشد مصرف آب، سوء مدیریت، رشد جمعیت دنیا و افزایش شهرنشینی و همچنین پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی در بیشتر نقاط جهان، کارشناسان معتقدند که منابع آب در قرن بیست و یکم، یکی از چالش برانگیز ترین صحنه های حیات بشریت را رقم خواهدزد. کشور ایران با آن که بنا به موقعیت جغرافیایی خود در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته است، ولی با توجه به ویژگی های توپوگرافیک خود سالانه حدود هشت میلیارد مترمکعب آب را به خاطر جریان رودهای مرزی خود به سوی عراق از دست می دهد. بنابراین لازم است که از این منبع عظیم طبیعی که همه ساله از کشور خارج می شود، استفاده ی مطلوب به عمل آید. اما استفاده از این منابع آب پیامدهایی را از نظر هیدروپلیتیک، چه در بعد داخلی و چه در بعد خارجی، در پی خواهد داشت که اولین نمونه ی آن تاثیرگذاری بر نحوه ی روابط ایران با عراق است. روابط دو کشور ایران و عراق که طی چندین دهه بر اثر عوامل ژئوپلیتیک بحرانی بوده است، به نظر می رسد این بار تحت تاثیر مساله ی آب قرار گیرد، زیرا عراق که به دلیل اقدامات ترکیه در حوضه ی رودهای دجله و فرات با مشکل آب رو به رو شده است، گمان می رود در برابر پروژه های انتقال آب مورد نظر ایران در حوضه ی رودهای زاب کوچک، الوند و سیروان واکنش نشان داده و دست به اقدامات بازدارنده بزند. از سوی دیگر موقعیت جغرافیایی این حوضه ها در غرب کشور که بیشتر منطبق بر مناطق کرد سنی مذهب هستند، می تواند بر تحریک کردهای منطقه دامن بزند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی بررسی هیدروپلیتیک این حوضه ها و پیامدهای آن و ارایه ی راهکارهایی درباره ی نحوه ی اجرای پروژه های کنترل آب و کاهش هزینه های سیاسی و اجتماعی آنهاست.
خلاصه ماشینی:
بر‌اساس گزارش بانک جهانی در‌سال ٢٠٠٧،کاهش سالانه ی آب شیرین بین سال های ١٩٨٧ تا٢٠٠٢در‌جهان سه هزار‌و٨٠٧میلیارد‌و٤٠٠میلیون مترمکعب بوده که از‌این میزان هفتـاد درصد‌مربوط به کشاورزی ،بیست درصد‌مربوط به صـنعت و‌ده درصـد‌مربـوط بـه مصـارف داخلی بوده است (ببران و‌هنربخش ،١٣٨٧:١٩٦).
این منطقه که دچـار‌مشـکلات ژئـوپلیتیک‌ی فراوانی‌است از‌جهت مسائل هیدروپلیتیک نیز‌یکی‌از‌مناطق بحرانی‌جهان است ،تا‌جایی کـه در‌نشریات عربی‌بر‌روند‌ابعاد‌راهبردی‌این موضوع اشاراتی‌داشته که به عنوان نمونه میتـوان از‌روزنامه الحیات چاپ لندن نام برد‌که مینویسد:بحران آب در‌منطقه را‌می‌توان به ;بشـکه باروتی;تشبیه کرد‌که با‌یک جرقه منفجر‌میشود(www.
بحران آب در ایران جمعیت ایران هم اکنون حدود‌هفتاد‌میلیون تن (سال ١٣٨٥)است که درحال حاضر‌حدود‌صد میلیارد‌متر‌مکعب از‌آب های‌تجدید‌شونده مصرف می‌شود‌و‌چنانچه این جمعیـت در‌سـال ١٤٠٠به نود‌میلیون تن برسد،مردم به حدود١٤٠میلیارد‌متر‌مکعب آب نیاز‌خواهند‌داشـت .
به عبارت دیگر،با‌توجـه بـه شـرایط آب و هوایی‌و‌موقعیت ژئوپلیتیک این منـاطق ،لازم اسـت کـه توسـعه در‌ایـن منـاطق بـا‌تأکیـد‌بـر کشاورزی‌صورت گیرد.
بنابراین طبیعی‌است که برای‌جلـوگیری‌از‌خـروج آب هـای‌سـطحی‌و‌انتقـال آن بـه حوضه های‌داخلی‌جهت حفظ منافع ملی‌و‌فراهم آوردن زمینه های‌توسعه در‌منـاطق داخلـی اقدام به عمل آید.
طرح انتقال آب حوضه ی زاب کوچک به دریاچه ی ارومیه که درحال خشک شدن است ،یکی‌از معضلات مهم زیست محیطی‌را‌در‌کنار‌مزایای‌اقتصادی‌آن حل می کند.
این موضوع ممکن است روابط ایران و‌عراق را‌بحرانـی‌کنـد،ولـی‌بـا‌توجـه بـه امتیازات اقتصادی‌این طرح و‌همچنین افزایش قدرت ژئوپلیتیکی‌و‌قدرت چانه زنی‌ایـران در مذاکرات دوجانبه با‌عراق و‌مسائل منطقه ای‌به خاطر‌موقعیت بالادستی‌ایران در‌این منطقه لازم است که مدیریت اجرایی‌کشور‌به دنبال اجرای‌پروژه هایی‌در‌جهت کنترل آب های‌خروجی کشور،به ویژه در‌مقطع فعلی‌که عراق با‌مشکلات زیادی‌روبه رو‌هست ،باشـد.
(
, 
, 
)
