چکیده:
ترادف یک پدیده مشترک میان زبانهای مختلف است. زبان شناسان دنیا نظرات گوناگونی درباره ی آن داشته اند. از این رو، این بحث ابتدا در میان زبان شناسان عربی بررسی و سپس درباره ی گستره ی آن در قرآن کریم بحث می شود. پدیده ترادف موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام دلایل خاص خود را دارند و سبب پیدایش این اختلاف، نبودن تعریفی جامع و مانع از ترادف بوده است. از طرف دیگر واژگان عربی در قرآن به واسطه بافت و سیاق آیات، تحولات معنایی گسترده ای پیدا کرده است. این نوشتار با پژوهش در معانی برخی از واژه های مترادف در قرآن، درصدد است تداخل معنایی واژه های مربوطه را به جای ترادف کامل مطرح نماید که همین امر موجب تولید و تکثیر معنایی شده است. به عنوان مثال خوف و خشیت تداخل معنایی دارند ولی به سبب تغایر مفهومی نمی توانند کاملا عین هم باشند اما در انسانهایی نظیر انبیای الهی که مظهر تجلی صفات پروردگارند، خوف و خشیت مصداقا در آنان به وحدت می رسد.از دستاوردهای تداخل معنایی، پیدایش شبکه های معنایی واژگان در قرآن است که مجموعه های سازمان دار با در هم پیوستگی بسیار از آن حاصل می آید. این شبکه های معنایی معارف نهفته در آیات را روشن کرده و اندیشه نظام دار بودن آن معارف را تقویت می کند.
خلاصه ماشینی:
ظاهرا با جستجوی موشکافانه در هر زبان می توان گفت که هر لفظ حقیقتا تنها یک معنا دارد و اگر یک لفظ دارای چندین معناست ، باید آن را در سیر تحولات تاریخی یا تغییرهای دلالی و اسباب دیگر جستجو کرد، زیرا یک لفظ در طول حیات خود و کاربرد آن نزد افراد یک زبان ، تغییرهای گوناگونی را در معنای خود داشته است و این تغییرها، معانی مختلفی برای یک لفظ تولید می کند (مظفر، ٢٠/١؛ المنجد، ٧٨- ٧٩؛ ١.
ابن انباری ، در کتاب «الاضداد» چنین می گوید که در ورای تعدد الفاظ برای معنایی واحد، علت لغوی خاصی نهفته است ؛ چه در زبان عربی هر لفظی تفاوت معنایی هر چند اندک با لفظ دیگر دارد و گاه نیز این تفاوت چنان دقیق است که جز کسانی که به زبان عربی آگاهی کامل دارند، بدان پی نمی برند (بنت الشاطی ، ٢٢٤).
پس از بررسی واژه های مربوط به ترس در می یابیم که مفهوم ترس یک تداخل معنایی دارد که در برخی موارد نظیر خشیت و خوف از خداوند در مرتبه انسان کامل و اولیاءالله حضور می یابد اما این خشیت انبیاء با خوف مؤمنان عادی متفاوت است و موقعیت و شرایط بیرونی انسانها، معنای آن را متفاوت می کند.
٨. برخی از قرآن پژوهان نظیر: سید خضر، المنجد و بنت الشاطی پس از بررسی واژگان مترادف در قرآن با در نظر گرفتن سیاق آیات ، مفهوم خاص هر واژه را روشن و ترادف کامل را رد کرده اند.