چکیده:
مکاتب اخلاقی برای تشویق به زیست اخلاقی از محرکهای مختلفی استفاده میکنند که برخی از آنها دنیوی و شماری اخروی است. با توجه به انگیزش قوی در محرکهای دنیوی، بسیاری از مکاتب اخلاقی بشری بهویژه در اخلاق اجتماعی و حرفهای، فراوان از این محرکها استفاده میکنند. هرچند بیم آن میرود استفاده از این محرکها اخلاق انسان را از هدف اصلی خود (قرب الیالله) خارج کند و بهسوی دنیوی شدن سوق دهد.براساس اعتبارسنجی محرکهای دنیوی در نظام اخلاقی اسلام که مبتنی بر آموزههای قرآن و احادیث است، این محرکها با بیانی که در مقاله ارائه خواهد شد دارای اعتبار مورد پسند شارع میباشند
Ethical systems use different stimulants, some worldly and others unworldly, to motivate people for an ethical manner of life. With regard to the powerful effect of worldly ones, many of ethical schools, particularly social and professional ones, use them. Though there is the fear that the usage of such stimulants leads to worldliness of ethics. As is understood by examining worldly stimulants on the basis of Quran and traditions, Islamic teachings agree with such stimulants.
خلاصه ماشینی:
روششناسی تبلیغ اخلاق اسلامی نیز نشان میدهد برخی از مربیان سنتی اخلاق، سخت مراقب هستند تا تنها با انگیزه «تقرب الیالله» مردم را به اخلاق سوق دهند و از محرکهای دنیوی استفاده نکنند تا مبادا به علت سودگروی و نفعپرستی از ارزش عمل کاسته شود؛ در حالی که برخی از روشنفکران مسلمان بیشتر به محرکهای دنیوی میپردازند و سعی میکنند منافع و پیامدهای دنیوی اخلاقی زیستن را به مردم بنمایانند.
علت رفتار اخلاقی اگر اخلاق را رفتاری اختیاری و انسان را موجودی مختار فرض کنیم، آنگاه میتوان پرسید چرا اخلاقی رفتار میکنیم؟ بهعبارت دیگر، چه عواملی باعث میشود افراد از بین گزینههای مختلف رفتاری، رفتار اخلاقی را برگزینند؟ این بحث در فلسفه ذیل عنوان «علیت» و در روانشناسی در مبحث «انگیزش» بررسی شده است.
(مهدوی کنی، 1376: 1 / 406) با توجه به آنچه گذشت، ارکان نظام اخلاقی اسلام را میتوان بهصورت زیر خلاصه نمود: ـ غایت اخلاق در اسلام، نزدیکی به خداست؛ ـ ملاک رستگاری در اسلام نیز سعادتمندی اخروی است؛ ـ نیت، شرط ضروری برای ارزشمندی فعل اخلاقی است؛ ـ یکی از ارکان نیت «اخلاص» است؛ یعنی باید انگیزه فاعل از انجام فعل فقط خوشایندی خداوند باشد.
(همان: 106) با توجه به این مقدمات، میتوان اشکال مطرحشده را چنین پاسخ داد: هدف اصلی از انجام رفتارهای اخلاقی، رسیدن به قرب الهی است؛ اما انجام یک فعل میتواند اهداف و غایات فراوانی داشته باشد.