چکیده:
انقلاب اسلامی ایران نه تنها در مکان و زمانی شکل گرفت که چندان انتظار نمی رفت، بلکه تفاوت های عمده ای هم با دیگر انقلاب ها، به ویژه انقلاب های جهان سومی داشت. پیچیدگی های ناشی از همین غیرمنتظره بودن و تمایز نسبی باعث نوعی بازاندیشی و اصلاح در مفهوم بندی و نظریه پردازی انقلاب شد. در این نوشتار می کوشیم نشان دهیم که این بازاندیشی و اصلاح چگونه در انقلاب اسلامی پژوهی نمود یافته است. به عبارت دیگر، نشان می دهیم که در طول نزدیک به سه دهه تلاش برای درک انقلاب اسلامی ایران، چگونه جایگاه مسلط در انقلاب اسلامی پژوهی به ترتیب میان تبیین های ساختاری، تبیین های سازمانی و تبیین های فرهنگی – گفتمانی دست به دست شده است.
خلاصه ماشینی:
مرحله دوم انتشار اسناد به سالهای میانی دهه 60 تعلق دارد که برخی سازمانهای دولتی و/یا شبهدولتی به انتشار حجم محور بحث این نوشتار هم در واقع نوعی بررسی و بازشناسی ادبیات انقلاب اسلامی است که در چارچوب آن میکوشیم تصویر روشنی از سیر تحول تبیین این پدیده ترسیم کنیم.
به بیان دیگر،انقلاب اسلامیپژوهی،با نوعی نقد و بازسازی چارچوبهای مفهومی و نظریههای تدوین شده برای اینگونه کنش جمعی همراه بوده است که تحول در تبیین انقلاب اسلامی حاصل آن نقد و بازسازی بهشمار میآید.
افزون براین،شکلگیری ائتلافهای گسترده و سرعت پیروزی انقلاب اسلامی باعث شد تا نقش نهاد و سازمان در بسیج منابع و ماهیت دولت در ردیف متغیرهای اصلی تبیین انقلاب قرار گیرند و نظریههای مرتبط با اینگونه مباحث،از جمله دیدگاههای چارلز تیلی،اهمیت مضاعفی پیدا کنند.
او در عین اعتراف به نقش فرهنگ یا به اصطلاح،تقابل و ستیز فرهنگی،به صراحت ادعا میکند که ناموزونی میان سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی با سطح توسعه سیاسی،عامل اصلی فروپاشی رژیم شاه است:"به نوعی میتوان استدلال کرد که ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی توسعه پیدا کرد،ولی رژیم نتوانست خود را با این تحول سازگار کند" )71:a 0891,redniB( .
این پژوهشگران در عین حال که عوامل مختلف موثر در انقلاب اسلامی را شناسایی میکردند نقش اصلی را به ناموزونی ساختاری میان سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی و سیاسی اختصاص میدادند.
مثلا آثف بیات ادعا میکند که عامل اصلی ساختاری انقلاب اسلامی"توسعه سرمایهداری وابسته"است،زیرا این نوع توسعه باعث تشدید تضادها و نارضایتیهای اجتماعی شده،زمینه مناسبی برای بسیج تودهها فراهم کرد )8791,tayaB( .
ک: 8891,ihelaS;1002,eiahgA;3991,oolnadozA ).