چکیده:
یکی از مهم ترین مواریث اقلیمی کواترنری در ایران ، شواهد ژئومورفولوژی یخچـالی در منـاط ق کوهسـتانی است . بررسی لندفرم های یخچالی و حدود گسترش آن ها در نواحی کوهستانی ایران ، بهترین شاهد به منظور شناسایی قلمروهای مورفوکلیماتیک و مورفودینامیک است . هدف این پژوهش ، تعیین و بازسـازی مرزهـای مورفوکلیماتیک و مورفودینامیک در آخرین دورة یخچالی وورم و شناسایی مرزهای کنونی این قلمروهـا در حوضه جاجرود و سرانجام مقایسه نتایج به دست آمده با آرای پژوهشگران پیشین است . با استفاده از تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی، موقعیت سیرکهای منطقـه شناسـایی شـد. سپس با روش پلتیر مرزهای مورفودینامیکی و مورفوکلیماتیکی کواترنر تعیین شد. در نهایت ، نتـایج به دست آمده با دیدگاه های محققان دیگر مورد مقایسه قرار گرفت . به طـور کلـی ابزارهـا و داده هـای تحقیق را نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی و تصاویر ماهواره ای +ETM، داده های اقلیمی دما و بارش ماهانه تشکیل دادند. با استفاده از میانگین دما و بارش ماهانه و سالانه طـولانیمـدت ایسـتگاه هـای هواشناسی منطقه و بازسازی دمای ترازهای ارتفاعی از روش رگرسیون خطی، پهنه های دمایی و بارشی محدودة موردپژوهش محاسبه شد. سپس با استناد به نظریه بوبک ، دما و بارش دورة یخچالی محاسبه شد. در مراحل مختلف تهیه و تحلیل نقشه ها از نرم افزار ٩.٣ ArcGIS استفاده شد. نتایج نشان میدهد در حال حاضر، حد پایین قلمرو یخچالی به طور متوسط در ارتفاع ٥٢٢٠ متری ، سولی فلوکسیون در ارتفاع ٤٠٠٠ متری، قلمرو پلوویال در ارتفاع ٣٤٠٠ متری و قلمرو پدیمانتاسیون در ١٥٦٥ متری قرار دارد. در آخرین دورة یخچالی کواترنر (وورم ) نیز حد پایین قلمرو یخچالی اغلـب در ارتفاع ٣٩٠٠ متر، سولی فلوکسیون در ارتفاع ٣٠٠٠ متر و پلوویال در ارتفاع ٢٠٠٠ متری قرار داشته است . این داده ها از قلمروهایی که پژوهشگران پیشین برای البرز تعیین کرده اند، ارقام بالاتری را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
بـرای ایـن منظـور در مطالعـ ۀ تحـول پیکرشناسـی نـواحی کوهستانی، پژوهشگران سعی میکنند مرز بـرف هـای دائمـی و یـا حـد بـالا و ایین قلمـرو سولیفلکسیون را در دوره های یخچالی و بین یخچالی تعیین کنند؛ زیرا منطقۀ مورفوکلیماتیـک (مورفوژنتیک ) پهنه ای است که اشکال لندفرم ها در آن توسط فرایندهای شکل زایی یکسان و یا مشابه ، به ویژه فرایندهایی که به وسیلۀ اقلیم کنترل میشوند، شکل گرفته و یا میتواند به وجـود آیــد (٢٠٠٤ ,Bremer).
/ شکل ١ حوضۀ جاجرود در شمال شرقی تهران و موقعیت ایستگاه های باران سنجی مطالعات پیشین نشان داده است طبیعت تغییرات اقلیمی طی آخرین دوره هـای یخچـالی و بین یخچالی در مناطق شرقی دریای مدیترانه ، علاوه بر ناهمواری ها و ارتفاع ، به طور خـاص بـه توزیع بارش ، تبخیر و بیلان آب ایـن منـاطق وابسـته بـوده اسـت ( :٢٠٠٧ ,.
/ / شکل ٦ تقسیم بندی نظری تأثیر یخبندان در حوضۀ آبریز جاجرود بر اساس مدل پلتیر در جدول شمارة چهار، ضریب هم بستگی، معادلۀ خط رگرسیون و ارتفاع حد یخبنـدان در ماه های مختلف نشان داده شده است .
عیوضی نیز بـا بهـره گیـری از مـدل پلتیر برای مرزبندی نواحی مورفودینامیک و مورفوکلیماتیک در دامنـه هـای شـمالی و جنـوبی البرز، این مرز را دامنه های جنوبی البرز در ارتفاع ٤٤٠٠ متری- کـه بـا خـط هـ دمـای ٥- و هم بارش ١٠٣٧ میلیمتر مطابقت دارد- محاسبه کرده است .
Zecha, "Pleistocene glaciations of Central Asia: results from 10Be surface exposure ages of erratic boulders from the Pamir (Tajikistan), and the Alay–Turkestan range (Kyrgyzstan)", Quaternary Science Reviews, No. 25, Pp. 1080-1096, 2006.