چکیده:
هدف مقاله تبیین نابرابریهای فضایی از نظر توسعه در استان خراسان رضوی است. ابتدا مدل مفهومی تحقیق با استفاده از 36 شاخص اجتماعی و اقتصادی و زیر بنایی در سطح 19 شهرستان ساخته و سپس شاخصها بدلیل اثرات متضاد، همسو و بدلیل مقیاسهای متفاوت، به منظور کاهش تفاوتها استاندارد شدند. نتایج حاصل از کاربرد مدل تحلیل عاملی منجر به شکل گیری 5 عامل شد که دو عامل بیش از 56% کل تغییرات واریانسها را تبیین و باقیمانده به دلیل تبیین کمتر از 10% کل واریانس از مطالعه حذف شدند. با توجه به رابطه بین متغیرها (در سطح بالاتر از 5/0 و عاملها) ، این دو عامل به نامهای 1- توسعه اجتماعی- اقتصادی و 2- توسعه اقتصادی نامگذاری شدند. نتیجه¬ی شاخصها برای شهرستانها محاسبه و در محور مختصات (X،Y) ترسیم شد که با ترکیب دو عامل فوق یک منطقه بندی جدیدی بدست آمد، و شهرستانها به 5 گروه طبقه بندی شد. شهرستان مشهد یک گروه خاص پیشرو در برخورداری از عامل اول و کلات در پایین ترین سطح دسته بندی شدند. این الگو می تواند بعنوان مبنای برنامه¬ریزی قرار گیرد تا علاوه بر تعیین فضاهای نابرابر،اولویت توسعه آنها را نیز به همراه شاخص های نیازمند به تقویت جهت توسعه تعیین نماید
خلاصه ماشینی:
توسعۀ منطقه ای، تحلیل عاملی، استان خراسان رضوی، نابرابری فضایی ١- مقدمه از معیارهای بسیار متداول در تعیین سطح توسعۀ نواحی و یا شهرستان های هر کشوری ، میزان برخورداری از شاخص های مختلف اقتصادی- اجتماعی است .
بـه منظـور دست یابی به توزیع فضایی مطلوب جمعیت و فعالیت در پهنۀ جغرافیایی، این تحقیق درصـدد است پس از بیان مبانی نظری برنامه ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین ، با استفاده از مدل تحلیل عاملی، نابرابریهای فضایی استان خراسان رضوی را در ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی (٣٦ شاخص ) تحلیل ، و اولویت های توسعه را برای فضاها مشخص کند.
٩-١-١- طبقه بندی شهرستان های استان بر مبنای عامل اول (توسعۀ اقتصادی) همان طور که در شکل شمارة دو نشان داده ایم ، شهرستان های استان در پنج طبقـه دسـته بنـدی شدند که پررنگ ترین آن ها نشان از وضعیت مطلوب دارد (شهرستان مشهد) و کـم رنـگ تـرین شهرستان ها نمودار برخورداری خیلی ضعیف از این شاخص است (کلات و رشتخوار).
محور مختصات به لحاظ تقسیم بندی توسعه ای به چهـار بخـش جداگانه به شرح زیر تقسیم می شود: ناحیۀ اول : در این قسمت از نمودار پنج شهرستان گناباد، کاشمر، سبزوار، نیشابور و تربـت حیدریه قرار دارد و نمایانگر وضـعیت بـه نسـبت مطلـوب شهرسـتان هـا ی نـام بـرده بـه لحـاظ برخورداری از عامل اول و دوم است .
/ / شکل ٥ نقشۀ منطقه بندی ترکیبی شهرستان های خراسان رضوی بر اساس عامل اول و دوم توسعه / ٩-٤- آزمون فرضیه ها تحلیل نابرابریهای فضایی از نظر توسعه ، یکی از اهداف این تحقیق است که با تحلیل عاملی تأیید و تعیین شد.