چکیده:
ضیاءالدین برنی (1285-1357)، دانشمند مسلمان عصر سلاطین تغلقی، اولین آثار
نگارش شده به سبک و سیاق اندرزنامه های ایرانی را در ش به قاره هند به رشته تحریر در آورد
و در آنها به ارائه نظریات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خویش پرداخت . علاوه بر این، وی
اولین متفکر مسلمان شبه قاره بود که در آثارش تناقض میان دیدگاه های اسلامی و ایرانی در
باب حکومت را طرح کرد و در جهت حل آن کوشید . با توجه به تلا ش برنی در شناسایی آرای
گوناگون سیاسی، دراین پژوهش تلاش می شود مولفه های اصلی اندیشه سیاسی وی شناسایی
و نتیجه و دستاورد تلاش او در این زمینه روشن گردد . آنچه بر اهمیت این پژوهش می افزاید،
آن است که با وجود بهره گیری فراوان برنی از اندیشه های نظریه پردازان ا یرانی و تلاش وی در
انتقال این اندیشه ها به هند، شخصیت او کمتر مورد توجه پژوهشگران ایرانی قرار گرفته است.
بررسی آثار اصلی و مهم برنی و مطالعه معدود پژوهش های موجود درباره وی به منظور
یافتن پاسخهای بایسته به سوالات پیرامون اندیشه های سیاسی برنی، نشان می دهد که وی
عاملی مهم در انتقال سیره حکمرانان بزرگ مسلمان و اندیشه های نظریه پردازانی مانند غزالی
و فارابی به هند بوده است . همچنین، تبیین دیدگاه برنی در خصوص حاکمیت، عدل، قانون و
ماهیت ذات انسان به عنوان مولفه های اساسی اندیشه سیاسی وی و نیز دیدگاه او نسبت به
اولویت بخشی به آیین های کشورداری ایرانی، و نه سنت های حکمرانی اسلامی، به عنوان
راهکاری در تلفیق اندیشه ها و حل تناقض میان آرای ایرانی و اسلامی، از دستاوردهای
عمده این پژوهش است.
خلاصه ماشینی:
"پیش از آغاز کلام در باب ریشههای روایات و اندیشههای برنی،باید گفت کهبرنی در هر قسمت از کتاب فتاوی جهانداری که تکیه عمده پژوهش بر آن است،برایبیان مقصود خویش،نقلها و حکایات مختلفی بیان میدارد؛اما میتوان عمده الگوهایفکری و عملی را که وی در طراحی نظام فکری-سیاسی خویش وامدار آنان بود،بهچهار دسته تقسیم نمود: 1)سیرۀ حکمرانان مسلمان:از جمله اقوال و اعمال مورد تأسی فراوان برنی،اقدامات و بیانات خلفای نخست به ویژه عمر بود.
برنی از قول سلطان محمود غزنوی شرایطی را برای وضع قانون به این شرح عرضهمیکند:مخالف احکام شرع و معارض احکام دین نباشد؛میل خواص و عوام در آنباشد؛نظیر آن در قوانین سایر حکمرانان مسلمان وجود داشته باشد،به منظور افزایشخبر باشد،مانند بسیاری از رسوم پادشاهان ایرانی که پیشتر در احکام اسلامی نبود،اما در راه اعتلای حکومت لازم و موثر افتاد(همو،همان،219 و 220).
به نظر میرسد اهداف حکومت و حاکمیت از نظر برنی،همانند سایر متفکرانمسلمان،تعظیم شعائر اسلام و اعتلای کلمه حق(برنی،1972،142)-البته در قالبمذهب حنفی-و نیز گسترش امر به معروف و نهی از منکر بوده است؛اما نوآوریبرنی در ابزاری بود که وی در راه تحقق این هدف به پادشاهان توصیه کرده و آنبهرهگیری تام و تمام از رسم و رسوم سلاطین عجم بوده است؛رسومی که خود وی آنهارا مخالف سنن نبوت میدانست(همانجا).
به نظر میرسد اینعقیده نقطه عطف اندیشه تلفیقی برنی باشد،چرا که وی در ادامه به برشمردن 104صفت متعالی پادشاهان میپردازد؛صفاتی نظیر امانت،راستگویی،خوشخویی،حافظ سربودن،حقگذاری،دلسوزی،تقریر خوب و نرمسخنی و همگی آنان راشاخصههای شخصیتی حکمرانان عادل و دادگر ایرانی دانسته است و بر این اساس،آنانرا به عنوان الگوهای پادشاهان جهان اسلام معرفی میکند(همو،همان،290-300)."