نقش ایرانیان در فتح ایران به دست اعراب از آغاز تا پایان سده ی نخست هجری قمری (گروه ها ، انگیزه ها و انواع همکاری) مقاله

درباره ی چگونگی فتح ایران به دست اعراب مسلمان و سقوط شاهنشاهی ساسانی، نظریه های متفاوتی مطرح شده است. این که اعراب چرا و چگونه توانستند شاهنشاهی عظیم ساسانی را ساقط کنند و در مدت تقریبا یک سده بر سرتاسر ایران آن روزگار تسلط یابند، موضوعی اساسی است؛ اما این که ایرانیان خود در جریان فتح ایران چه نقشی و چه همکاری-هایی با فاتحان داشتند، مسئله ی پژوهش حاضر است. ایرانیان با انگیزه هایی همچون حفظ جان و مال و موقعیت، ترس و جبر شرایط و مسائل دیگری از این گونه، به همکاری با اعراب پرداختند. همکاری ایرانیان با اعراب را می توان شامل خبرگیری، خبررسانی، پذیرایی، همکاری نظامی و ... دانست. دوره ی زمانی مورد بحث در این پژوهش، از ابتدای فتوحات در زمان خلافت ابوبکر آغاز می شود و تا مرگ یزدگرد سوم و پس از آن تا پایان سده ی نخست هجری قمری ادامه می یابد

"مطالعات تاریخ اسلام سال چهارم/شماره‌ی /13تابستان 1391 نقش ایرانیان در فتح ایران به دست اعراباز آغاز تا پایان سده‌ی نخست هجری قمری(گروه‌ها،انگیزه‌ها و انواع همکاری) زهره دهقان‌پور{o1o} محسن معصومی{o2o} چکیده: {IBدرباره‌ی چگونگی فتح ایران به دست اعراب مسلمان و سقوط شاهنشاهی ساسانی،نظریه‌های متفاوتی مطرح شده است. این انگیزه‌ها برای همکاری با اعراب،همچون تعلق داشتن به گروه اجتماعی خاص،یا بستهبه زمان و مکان،متفاوت بود؛و انگیزه‌ها را می‌توان شامل موارد ذیل دانست:حفظ جان ومال،که انگیزه‌ی بیش‌تر ساکنان ایران بود؛حفظ موقعیت و زمین و دارایی ویژه‌ی اشراف وگروه‌های بالادست جامعه؛و فشار خارجی و ترس و اجبار. اگر مردم شهر بدون جنگ تسلیممی‌شدند و به شرط پرداخت مبلغی در سال صلح می‌کردند،دهقان،مرزبان یا حاکم محلی درمقام خود باقی،و جان و مال و آزادی کشاورزان محفوظ می‌ماند و تا وقتی که به عهد خودوفادار بودند از جانب اعراب زحمتی نمی‌دیدند{o6o}و تنها تغییر محسوس،قرار گرفتن اربابان{o(1)محمد بن جریر طبری(1387 ش1967/ م)،تاریخ الرسل و الملوک،ج 3،بیروت:دار الرتاث،ط. 1. خبرگیری و خبررسانی بعد از ورود اعراب به مرزهای ایران و برخورد با نخستین گروه از مردم در این ناحیه-کهبیش‌تر آنان را مسیحیان عرب‌تبار،و دهقانان و کشاورزان غیرعرب تشکیل می‌دادند-و پس ازدرگیری‌ها و کشمکش‌های خونین،اهالی سرانجام با فاتحان سازش و در ادامه همکاری کردند. از این زمان‌که خود ایرانیان نیز در فتح سرزمین خویش مشارکت کردند،بهتر است بهجای اعراب یا مسلمانان،لفظ فاتحان را به کار ببریم. {o2o}خلیلی،به این گروه از نظامیان و فاتحان،تعداد صد هزار کشاورزی را که شیرزاد آزاد کرد و به زمین‌هایشان فرستاد،{o3o}نیز افزوده است؛و با این حساب،تعداد جنگ‌جویان بعد از نبرد قادسیه را بالغ بر صد هزار نفر دانسته است؛حال آن‌که با فرض درست بودن رقم این تعداد کشاورز،{o4o}آنان به زمین‌های خود بازگشتند واحتمالا نمی‌توان آنان را جزو نیروهای نظامی و رزمندگان همراه اعراب به حساب آورد."