چکیده:
شان و جایگاه اخلاقی حیوانات از جمله مهم ترین مسائل در حوزه اخلاق کاربردی است. گروهی از متفکران همچون دکارت، آگوستین، آکویناس، و لاک با طرح برخی تفاوت های ادعایی معتقدند که شانی از شئون اخلاقی برای حیوانات متصور نیست. از این رو، هیچ وظیفه یا مسولیتی در برابر حیوانات متوجه انسان ها نیست. دسته ای دیگر، از جمله بنتام، میل و سینگر، با به چالش کشیدن آن ادعاها معتقدند حیوانات نیز کمابیش از شانی اخلاقی برخوردارند. از این رو بدرفتاری با حیوانات نارواست. مولفان در این مقاله می کوشند با بررسی متون صوفیه، تفاوت های انسان و حیوان را از منظر صوفیه ترسیم کنند و با مقایسه آن با دیدگاه های مطرح شده در فلسفه مغرب زمین، درکی از مبنای وظیفه انسان در برابر حیوانات را در تصوف به دست دهند. همچنین نوعی وظیفه مندی یا خوش رفتاری در برابر حیوانات در تصوف مطرح است، اما مبانی آن با مبانی مطرح شده از سوی فیلسوفان معاصر به کلی متفاوت است. مبانی خوش رفتاری با حیوانات در تصوف عبارتند از «شفقت» و «عشق».
خلاصه ماشینی:
"آنان گاه برای نشان دادن برتری انسان نسبت به حیوان از نص قرآن کریم بهره میجویند که در آن خداوند انسان را خلیفۀ خود بر زمین قرار داده و انسان را نسبت به موجودات دیگر برتری بخشیده است.
تو ز«کرمنا بنی آدم»شهی#هم به خشکی هم به دریا پا نهی (مثنوی،دفتر دوم،بیت 3785) زآن سبب آدم بود مسجودشان#جان او افزونتر است از بودشان ورنه بهتر را سجود دونتری#امر کردن،هیچ نبود درخوری کی پسندد عدل و لطف کردگار#که گلی سجده کند در پیش خار؟ (مثنوی،دفتر دوم،ابیات 3342-3344) اما صوفیان گاه برای نشان دادن تفاوت انسان با حیوانات به برخی ویژگیهای روانشناختی در نسان اشاره میکنند که مهمترین این ویژگیها آگاهی است.
نکته بسیار حائز اهمیتی که از این تلقی برمیآید این است که با وجود اینکه در سلسله مراتب هستی نوع انسان بالاتر از حیوان قرار دارد اما برخی انسانها ممکن است برابر با حیوانات و حتی پایینتر از آنها باشند.
مراد آنان این نیست که انسان برتر از همۀ موجودات دیگر است و آزاد است هرطور میخواهد با آنها رفتار کند؛بلکه آنان میخواهند به انسانها گوشزد کنند که ویژگیها و امکاناتی منحصرا در وجود آنان به ودیعه نهاده شده است که آنان را قادرمیسازد تا در مسیر کمال قرار گرفته و از تمامی مخلوقات فراتر روند و تا مرتبۀ فنای در حق پیش روند.
نتیجه در تصوف انسان و حیوان را از سه منظر میتوان متفاوت دانست:از یک نظر،انسانها با حیوانات تفاوتهای روانشناختی مهمی دارند؛از جمله اینکه انسانها از آگاهی برخوردارند؛از منظری دیگر،انسان برگزیدۀ خداوند و خلیفۀ او بر زمین است و خداوند به آفریدگان دیگر خویش فرمان داد تا به انسان سجده کنند."