چکیده:
شاعران کودک و نوجوان ایران از میان انواع ادبی، بیشتر به ادبیات غنایی، تعلیمی و حماسی توجه کرده اند. از این رو نقش مایه های عاطفی همچون: مادر، پدر، معلم و...، در شعر کودک و نوجوان فراوان است. چندین منظومه حماسی نیز برای کودک و نوجوان سروده شده است؛ از جمله: منظومه ی آرش کمان گیر از سیاووش کسرایی و منظومه ظهر روز دهم از قیصر امین پور. به دلیل اهمیت زیاد مساله تعلیم و تربیت، اشعار تعلیمی فراوانی نیز برای کودکان سروده شده است؛ به ویژه در دوران مشروطه که عصر توجه به تعلیم و تربیت کودکان است. نسیم شمال و ایرج میرزا در دوره مشروطه بیش از شاعران دیگر به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان در اشعارشان پرداخته اند، اما در دوره کنونی بیشتر شاعران کودک به این مساله، توجه کرده اند. مهم ترین موضوعات شعر کودک و نوجوان در دوره معاصر، شامل مسایل اخلاقی، اجتماعی، علمی و فرهنگی و پایداری و اصلی ترین درون مایه های اشعار تعلیمی، آموزش خداشناسی، احترام به پدر و مادر، تاکید بر دوستی و علم آموزی و... است. در این جستار، جنبه های گوناگون ادبیات تعلیمی و موضوعات اجتماعی شعر کودک و نوجوان با واکاوی و تحلیل مهم ترین اشعار کودکانه از دوره مشروطه تا امروز بررسی می شود.
خلاصه ماشینی:
"نتیجه این که، این اشعار ناصحانه، اولین قدمهای شعر آموزشی و اخلاقی کودکانة ایرانی از قدیم تا به امروز است و برخی دیگر هم، خصوصا همدوره با ایرج، اشعار آموزشی برای کودکان سرودهاند که مهمترین آنها نسیم شمال است، مانند: راستی را دروغ روزی دید گوشهی خلوتی وحید و فرید تک و تنها غریب و بیهمدم سر نهاده به زانوی ماتم کس نبودی به دور او چندان غیرمعدودی از هنرمندان گفت با وی دروغ هر جایی با دو صد عشوه و دلآرایی تو که در چشم اهل حق نوری از چه خلوت نشسته مستوری چون دروغ این طریق نطق نمود راستی چشم خویش را بگشود شاهدی دید با زر و زیور غرق لعل و جواهر و گوهر جاهلان گرد او به ذوق و شعف کف به کف میزدند صف در صف راستی گفت با دروغ دو رنگ چون منم همچو اهل حق یکرنگ این دو رنگان ز من گریزانند قدر من اهل علم میدانند راستی آفتاب تابان است مرغ شبکور از او گریزان است (گیلانی، 1385: 800- 709) به هر حال، اصلی ترین مضامین اخلاقی که شاعران کودک از دورة مشروطه بر آن تأکید داشتهاند، خداشناسی، هنرآموزی و دانشجویی، بلندهمتی، احترام به استاد و آموزگار، پاکدامنی و ستایش مادر و وطن است؛ شعر «مادر» ایرج میرزا در این زمینه معروف است که هرچند مخاطب آن فقط کودکان نیستند، با این حال نمونهای از شعر کلاسیک به شیوة کودکانه به شمار میرود که سالها در کتاب دوم ابتدایی مندرج بوده است."