چکیده:
عقل و هوش از عالیترین استعدادهای ذهنی ـ شناختی انسان هستند که ممیزه او از سایر موجودات به حساب میآیند. در پرتو این دو استعداد، سایر استعدادهای انسان جهت میگیرند و به فعلیت میرسند. این دو واژه، در متون دینی و روانشناختی به صورت عمیق و گسترده مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفتهاند. مقاله حاضر، با هدف مقایسه عقل دینی و هوش شناختی تدوین یافته است. در این مقاله، ابتدا عقل از نگاه اسلامی و هوش شناختی از نگاه روانشناسی به روش کیفی ـ توصیفی مورد بررسی قرار میگیرند. سپس، دو اصطلاح عقل دینی و هوش شناختی به روش اجتهادی تحلیل و مقایسه میشوند. نتایج به دستآمده حاکی از تفاوت دو اصطلاح مذکور است.
خلاصه ماشینی:
"در زمینه مقایسه عقل و هوش در دهههای اخیر مطالعات و تحقیقاتی صورت گرفته است که از جمله آنها میتوان به کتابهای زیر اشاره نمود: اصول و روانشناسی عمومی، 123 اصول روانشناسی، 124 علمالنفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی و تطبیق آن با روانشناسی جدید، 125 روانشناسی هوش و سنجش آن، 126 روانشناسی تربیتی، 127 روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، 128 بررسی تطبیقی عقل و هوش در قلمرو روانشناسی و تعلیم و تربیت، 129 نظریه و کاربرد آزمونهای هوش و شخصیت، 130 رشد عقلی، 131 تربیت عقلانی، 132 مبانی روانشناسی از دیدگاه مکتب اسلام، 133 روانشناسیمثبت، 134 آلکس 135 واسترنبرگ.
ثانیا، با نگاهی به تعاریف متعدد عقل از دیدگاه لغت، قرآن، روایات، عرفان، اخلاق و فلسفه، درمییابیم که همه این دیدگاهها در مورد عقل، با صرفنظر از انواع و مراتب آن، یک امر اساسی را قبول داشته و بر آن تأکید میکنند؛ «عقل یک نیروی شناختی ـ ادراکی است که مختص انسان است و کار آن شناخت، تشخیص و تمییز میباشد.
معنای دیدگاه سوم این است که هرجا عقل باشد، هوش هم هست، ولی مواردی یافت میشود که با وجود هوش، از عقل یا عقلورزی خبری نیست.
تفاوت در ارتباط با خودپرستی و هوای نفس: هوش قدرت درک و فهم است که گاهی اوقات در خدمت هوای نفس و خودپرستی و خودمحوری قرار میگیرد، ولی عقل همواره در خدمت صفای نفس و طهارت باطن است و این همان عقلی است که به کمک آن، خداوند عبادت میشود و بهشت نیز به دست میآید."