چکیده:
تعدادی از متون نظم و نثر فارسی، هنوز چنان که باید، در معرض تصحیح علمی و دقیق قرار نگرفته است و معمولا آنچه امروز از آن متون به دست ماست، با شیوه های نادرست و غیراصیل چاپ و منتشر شده اند؛ از آن جمله است دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی که فعلا چاپ مرحوم وحید دستگردی تنها ماخذ اشعار اوست. از آنجا که جمال الدین از شاعران صاحب سبک و تاثیرگذار شعر فارسی در سده های ششم و هفتم بوده است، تصحیح مجدد دیوان او با استفاده از نسخه های اصیل و روش علمی ضروری به نظر می رسد و علاوه بر تهیه نسخه های صحیح دیوان وی، توجه به نتایج کوشش ها و دقت های محققانی که شعر جمال را با دید انتقادی بررسی کرده اند و درصدد دست یافتن به صورت معتبر و اصیل شعر وی بوده اند، کمک فراوانی می کند. خوشبختانه یادداشت های چندی در حواشی نسخه ای از دیوان جمال ثبت افتاده که به قلم ملک الشعرای بهار است و از آنجا که وی دارای اشراف و تسلطی بی مانند در ظرائف سبکی و زبانی شعر پارسی بود، دیدگاه های اصلاحی او در این حواشی می تواند در بعض ابیات صورت صحیح و معتبرتری از آنچه هست، به دست دهد. از همین روی در نوشتار حاضر به استخراج آن حواشی از نسخه خطی دیوان جمال الدین عبدالرزاق و تطبیق آن ها با دیوان چاپ شده وی، پرداخته شده است.
A number of Persian prose and poetry works have not efficiently undergone precise and critical editing، up to now. In fact، what we have available from these works are the published poetry and prose texts commonly edited incorrectly. One of them is the Divan of Jamal al-Din Abd al-Razzaq Esfahani edited by the Late Vahid Dastgerdi. Jamal al-Din is among the stylistic and influential poets of the sixth and seventh centuries A.H.; therefore it seems reasonable that his Divan would be re-edited، relying on authentic manuscripts and applying scientific approaches. In addition to preparing the correct manuscripts، it is important to take advantage of the results gained by the scholars who have studied Jamal’s poetry from a critical point of view and tried to find the original and authentic forms of his poems. Fortunately، there are some notes by Malek al-Shuara Bahar in the margin of Jamal’s Divan، and since Malek is a highly authoritative expert in the art of style discernment and the Persian language، his correcting suggestions can lead us to find the proper form of some of the verses in Jamal’s Divan. For this reason، the present article tries to correlate those notes with the relevant verses in his Divan.
خلاصه ماشینی:
" ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﺟﺰو ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻠﻚاﻟﺸﻌﺮای ﺑﻬﺎر ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ در آﻏـﺎز آن ﺑﻪ ﺧﻂ ﺑﻬﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: اﻳﻦ ﻧﺴﺨﺔ دﻳﻮان اﺳﺘﺎد ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ از ﻧﺴﺦ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﺻـﺤﻴﺢ 3 اﺳﺖ، اﻓﺴﻮس ﻛﻪ ﭼﻨﺪی در ﻧﺰد ﻣﺮﺣﻮم ﺳﺮدار ﻣﻌﻈـﻢ ﺧﺮاﺳـﺎﻧﻲ ﺗﻴﻤﻮرﺗـﺎش اﻣﺎﻧﺖ ﺑﻮد و ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ ــ رﺣﻤﺔاﷲ ﻋﻠﻴﻪ ــ آن را ﺧﺮاب و ﺿﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا از روی ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺧﺮاب و ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮ و اﺣﻴﺎﻧﺎ از روی ﺧﻴﺎل ﻣﺘﻦ را ﺧـﻂ زده و اﺻﻼح ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻃﻮری ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻣﻼی اﺻﻞ ﻫﻢ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷـﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﺗﻤﻴﺰ ﻧﻤﻲدﻫﺪ.
در ﺳﺎل 5311 ق ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺠﻒ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا از ﺧﺎدﻣﺎن ﺣﺮم ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ (ع) در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﺑﻮد و آرزوی ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن ﺣﻤﻠﺔ ﺣﻴﺪری ﺑﺎذل را در ﺳﺮ داﺷﺖ، ﻧﺴﺨﻪای از ﻛﺘﺎب ﻏﺰوات ﺑﻪ دﺳﺘﺶ اﻓﺘﺎد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب وﻗﺎﻳﻊ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ (ع) ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﺳﻮم را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ (دﻗﻴﻘﺎ از ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎذل ﻛﺎرش ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد)، ﭘﺲ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ و ﻧﺠﻒ ﻛﻪ ﺑﺮای ﻣﻘﺼﻮدش »وﺻﻠﺔ ﺟﻮری« ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد، آرزوی ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﻏﺰوات را ﺑﻪ 821 / آﻳﻨﺔ ﻣﻴﺮاث، ﺷﻤﺎرة 94 ﺣﻤﻠﺔ ﺣﻴﺪری ﺑﺎذل ﻣﻠﺤﻖ ﻛﺮد و ﺧﻄﺒﺔ اﺑﺘﺪای ﻛﺘﺎب را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺻﻔﻮی ﺑﻮد، ﺣﺬف ﻛﺮد و اﺑﻴﺎﺗﻲ از ﺧﻮد ﺑﻪ اﺑﺘﺪای اﻳﻦ اﺛﺮ اﻓﺰود و ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺎرﻳﺦ، اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻜﻤﻠﺔ ﺣﻤﻠﺔ ﺣﻴﺪری ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳﻨﻚ اﺑﻴﺎﺗﻲ از اﻓﺰودهﻫﺎی ﻧﺠﻒ: ﻛﻪ ﺑﺎدش ﺑﻪ ﻣﺤﺸﺮ ﻣﺤﻤﺪ، ﺷﻔﻴﻊ در ﺑﺤﺮ داﻧﺶ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﻴﻊ ﭼﻮ او ﻳﺎﻓﺖ از ﺣﻤﻠﺔ ﺣﻴﺪری..."