چکیده:
یکی از قرائنی که در فهم آیات قرآن کریم و پی بردن به مقصود خداوند نقش دارد، قرینه سیاق یا دلالت سیاق است. برخی اهمیت آن را تا حدی می دانند که گفته اند دلالت سیاق از بزرگ ترین قراینی است که بر مراد متکلم دلالت دارد؛ هر که آن را نادیده انگارد در دیدگاه خود گرفتار خطا خواهد شد. با این حال در تعریف و حدود و شرایط قرینه سیاق در علومی که بایسته طرح این موضوع در آن علوم است، به صورت روشن نقد و بررسی نشده است. در این مقاله ضمن بیان اهمیت دلالت سیاق، تعاریف سیاق، انواع سیاق در قرآن و شرایط تحقق آن در آیات مطرح می شود.
خلاصه ماشینی:
2 شاید علت وانهادن بحث سیاق از آن رو باشد که تشخیص دلالت سیاق در کلام به ارتکاز ذهنی مخاطبان واگذار شده است و تنها به اجمال و اختصار از آن سخن گفتهاند؛ چنانکه در جای جای تفسیر المیزان از دلالت سیاق در فهم معانی قرآن استفاده شده؛ اما تعریفی از آن ارائه نشده است.
زمخشری در توجیه رجحان دلالت سیاق بر معنای ظاهری لفظ، آنجا که این دو با یکدیگر مغایرند، به جواز و رواج مجازگویی در کلام استناد کرده، مینویسد: زیرا به کارگیری مجاز در کلام امری ثابت و رایج است؛ بدان معنا که در اینگونه موارد با توجه به اهمیت سیاق، میتوان دست از معنای ظاهری لفظ برداشته، معنای مقصود متکلم را معنایی دانست که سیاق جمله اقتضای آن را دارد.
» صدر کلام درباره زنان پیامبر و لزوم حفظ حجاب و دستورهای شرعی است؛ اقتضای سیاق و سیر طبیعی آیات این است که بگوییم: خداوند میخواهد همسران پیامبر صلی الله علیه و آله پاک باشند، بنابراین، سخن از طهارت و پاکی زنان رسول خدا صلی الله علیه و آله است و این تفسیر ناصوابی است که برخی مفسران، مانند: فخر رازی به آن دل سپردهاند،26 در حالی که قراین موجود در آیه و روایات قریب به تواتر، تفسیری مغایر با سیاق را اقتضا میکند.
ر. ک: طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 321 ـ 326؛ زمخشری، محمود، الکشاف، ج 3، ص 538؛ شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، ج 4، ص321 ؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج 8، ص 306؛ ینابیع المودة، ج1، ص319؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج 1، ص 50.