چکیده:
نحوه ارتباط نفس و بدن، و به عبارتی مسئله ثنویت در فلسفه، معضل رابطه نفس و بدن را پیش می آورد که امروزه یکی از جدی ترین مسائل فلسفه ذهن محسوب می شود. هیچ کدام از فیلسوفان غربی نتوانسته اند در پاسخ به این مسئله کامیاب باشند، اما در جهان اسلام، ملاصدرا با ابداع مبانی فلسفی جدید، از جمله اصالت وجود، حرکت جوهری و تشکیک در وجود، طرحی نو از کل مسائل فلسفی از جمله مسائل نفس ارائه داد که بی سابقه بوده است. از نظر وی نفس در آغاز حدوث دارای صورت جسمانی است و بدن مرتبه نازل اوست و سپس در اثر حرکت جوهری به مراتب دیگر دست می یابد. بنابراین صدرالدین شیرازی، بر مبنای حدوث جسمانی نفس و حرکت جوهری آن، رابطه نفس و بدن را رابطه اتحادی و بر همین مبنا انسان را حقیقتی ذومراتب می داند و در نتیجه از این طریق، تاثیر و تاثر متقابل نفس و بدن را تبیین می کند.
خلاصه ماشینی:
از نظر وی نفس در آغاز حدوث دارای صورت جسمانی است و بدن مرتبه نازل اوست و سپس در اثر حرکت جوهری به مراتب دیگر دست مییابد.
بنابراین صدرالدین شیرازی، بر مبنای حدوث جسمانی نفس و حرکت جوهری آن، رابطه نفس و بدن را رابطه اتحادی و بر همین مبنا انسان را حقیقتی ذومراتب میداند و در نتیجه از این طریق، تأثیر و تأثر متقابل نفس و بدن را تبیین میکند .
215 ملاصدرا و مسئله رابطه نفس و بدن اگرچه صدرالمتألهین همانند فیلسوفان سلف، انسان را حیوان ناطق تعریف میکند اما معتقد است نفس ناطقه، صورت انسان است و صورت، متحد با ماده است و از آنجا که شیئیت شیء به صورت آن است و صورت شیء تمام حقیقت شیء است و تمام حقیقت همان فصل اخیر است، و فصل اخیر واجد حقایق مادون خویش است، پس صورت انسانی همانند برزخی که جامع دو عالم است آخرین مرتبه حقیقت و معنای جسمانیت، و اولین مرتبه روحانیت است؛ از اینرو «بابالله» است که به واسطه آن به عالم قدس و رحمت پای میگذارد.
از سوی دیگر، نقطه تلاقی میان نفس و بدن در فلسفه ملاصدرا عقل عملی است که همان حالات تعلق نفس به بدن میباشد که در این حالت نفس به مرتبه مادون خود نظر دارد.
ـــــ ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج2، به ضمیمه تعلیقات سبزواری، تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی، به اشراف سید محمد خامنهای، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1380.
ـــــ ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج9، تصحیح، تحقیق و مقدمه رضا اکبریان، به اشراف سید محمد خامنهای، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.