چکیده:
کیمیای سعادت مهمترین اثر فارسی ابوحامد محمد غزالی است که در ایران دو بار تصحیح و منتشر شده است: بار نخست در سال 1319 به اهتمام احمد آرام و بار دوم در سال 1361 به کوشش حسین خدیوجم که پیشتر هم در سال 1354 نیمه نخست کتاب را به چاپ رسانده بود. این مقاله بر آن است تا با بررسی این دو چاپ، بویژه تصحیح خدیوجم و مقایسه آنها با نسخ کهن کتاب، کاستیها و اشکالات این دو تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوباره کیمیا را گوشزد نماید. در این راستا افزون بر نسخ اصلی مورد استفاده خدیوجم، از نسخه موزه ملک (مورخ 605 ق.)، دو دستنویس موزه بریتانیا (مورخ 644 ق. و 672 ق.) و نسخه نویافته اوپسالا (مورخ 614 ق.) بهره برده و نشان داده ایم که معرفی نکردن کامل نسخه ها، انتخاب نابجای نسخه / نسخ اساس، نامعلوم بودن شیوه تصحیح و انتقادی نبودن آن، افتادگیها، افزوده های بی پشتوانه و برخی اشتباهات فاحش در تصحیح واژه های غریب و نادر، مهمترین اشکالات این دو چاپ – بویژه چاپ خدیوجم – بوده است. این اشکالات به حدی است که گاه معنی و مفهوم عبارات دگرگون شده و به کلی با آنچه مولف در صدد بیان آن بوده، اختلاف پیدا کرده است.
Kimia-ye Sa''adat is the most important work of Abu Hamed Mohammad Ghazzali in Persian which has been edited and published twice in Iran: the first time in 1940/1319 Š by Ahmad Aram، and the second time in 1982/1361 Š By Hossein Khadiv Jam who had already published the first half of the book in 1976/1355 Š. This article seeks to study these two editions، especially the one by Khadiv Jam، and compare them with the old manuscripts of the book. The study further indicates the shortcomings of the two editions and suggests the necessity for re-editing the work. Besides the original manuscripts used by Khadiv Jam، the study uses the manuscript in Malek Museum (dated 605 A.H.)، two manuscripts from British Museum (dated 644 A.H. and 672 A.H.)، and the newly found manuscript of Uppsala (dated 619 A.H.). The article refers to some of the most significant problems in the two existing editions especially the one by Khadiv Jam. Among the most noticeable shortcomings are the following: insufficiently introducing the manuscripts، careless selection of the original manuscript(s)، adopting vague and uncritical methods for editing، deletions، unsupported additions، and some obvious mistakes in editing strange and rare vocabulary. These problems are so fundamental that in certain parts they cause serious semantic changes which depart drastically from the writer’s supposed intention.
خلاصه ماشینی:
"بدیهی است چنین استنادی به هیچ روی نمی تواند طفره رفتن از ذکر نسخه بدل هـا را توجیـه کنـد؛ چرا که ثبت دقیق نسخه بدل ها، آن هم برای متن مهم و کهنی چون کیمیای سعادت کـه نسـخ فـراوان و قابل اعتنایی دارد، نه تنها از نظر فن تصحیح و دانش متن شناسی اهمیت ویژه ای دارد، که بـرای شـناخت واژه ها و ساختارهای نحوی کهن و همچنین بررسی چگونگی تأثیر اندیشه ها و ایدئولوژی های گوناگون در کتابت نسخه ها نیز شایان توجه است .
تنها می توان حدس زد که چون در احیاء بلافاصله پس از روایت ، حـدیثی از پیامبر نقل شده است که فرمود: «و هرکه بر من درود گوید فریشتگان برای وی آمرزش خواهند مادام که بر من درود دهد» (غزالی ، ٢٠١٠/١٤٣١: ١٤٧/٢ و همو، ١٣٨٦: ٦٧١/١)، خدیوجم عبـارت پایـانی را بـه متن کیمیا افزوده تا به این حدیث نیز اشاره کرده باشد.
». این نام در چاپ آرام (ج ١، ص١٨٧) «بوسفیان » آمده است ، حال آن کـه در احیـاء (ج ١، ص٦٥٠) و ترجمة آن (ج ١، ص٤٩٥) و نیز در همة نسخ کهن به جز نسخة چلبی عبدالله «شعبی » ضبط شده است .
این ضبط تنها در نسخة چلبی عبدالله آمده و در همة نسخ کهن ـ با اختلاف بسیار اندک ـ و نیـز در چاپ آرام (ج ١، ص١٩٠) چنین است : «و اگر بی قصد وی چیزی به باطن رسد، چون مگسی که بپرد یـا غبار راه یا آب مضمضه که با کام جهد، زیان ندارد»."