چکیده:
حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه از برجسته ترین و تاثیرگذارترین مثنوی های عرفانی- تعلیمی ادب پارسی و مهم ترین اثر ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی (6 هـ. ق) است. سنایی پس از یک دیباچه دراز آهنگ منثور، مطالب و موضوع های این منظومه را، که تعداد آنها در بیشتر نسخه ها به 10000 بیت می رسد، در ده باب گنجانده است و برای بیان روشن تر و استوار تر مقاصد خود، که اغلب، مسائل غامض و بلند عرفانی هستند، از نوع ادبی پرتاثیر حکایت بهره برده و در لابه لای مطالب اصلی کتاب، حکایت های نسبتا زیادی را گنجانده که تعداد آنها در مجموع به 112 حکایت می رسد. این حکایت ها اغلب با عنوان هایی نظیر: «التمثل فی، التمثیل فی، حکایت در، و داستان...» از متن اصلی جدا می شوند و از نظر کوتاهی و بلندی متفاوتند و بی شک در ساده کردن و پرتاثیر کردن زبان حدیقه، نقش فراوان دارند. برای به انجام رسانیدن این پژوهش پس از بررسی شخصیت های اصلی این حکایت ها، آنها را در پنج گونه مذهبی - عرفانی، تاریخی - اسطوره ای، تیپیک، همراز، تمثیلی و نمادین جای دادیم و از دیدگاه عنصر داستانی «شخصیت» بدان ها نگریستیم. سعی شد بخشی از یافته های تحقیق در چند جدول نمایش داده شود.
خلاصه ماشینی:
سنایی پس از یک دیباچه دراز آهنگ منثور، مطالب و موضوعهای این منظومه را، که تعداد آنها در بیشتر نسخهها به 10000 بیت میرسد، در ده باب گنجانده است و برای بیان روشنتر و استوارتر مقاصد خود، که اغلب، مسائل غامض و بلند عرفانی هستند، از نوع ادبی پرتأثیر حکایت بهره برده و در لابهلای مطالب اصلی کتاب، حکایتهای نسبتا زیادی را گنجانده که تعداد آنها در مجموع به 112 حکایت میرسد.
گونههای مختلف شخصیتهای حدیقة سنایی پس از مطالعة حدیقه و بررسی شخصیتهای اصلی حکایتهای آن، بدین نتیجه دست یافتیم که میتوان شخصیتهای حکایتهای این مثنوی را در پنج گونة زیر تقسیمبندی کرد: الف- حکایتهایی که شخصیتهای تیپیک (نوعی) دارند: شخصیت نوعی Typical Character «شخصیت نوعی یا تیپ یا شخصیت تیپیک نشان دهندة خصوصیات و اختصاصات گروه یا طبقهای از مردم است که او را از دیگران متمایز میکند.
همچنان که ملاحظه میشود، بیشتر عنوان این شخصیتها در واقع صفت هستند که به جای اسم یا موصوف نشستهاند: جدول شخصیتهای نوعی و بسامد آنها در حدیقة سنایی شخصیت تیپیک تعداد صفحه شخصیت تیپیک تعداد صفحه از جمله حکایتهایی که، شخصیت اصلی حکایت از گونة «نوعی» است، دو حکایت زیر را برگزیدهایم که در این بخش به آنها اشاره شده است: کور را گوهری نمــود کســیکه از این مهره چند میخواهی؟ زین هوس پیشه مرد بوالهوسیگفت: یک گرده و دو تا ماهی (سنایی، 1359: 155) در این حکایت کور به نمایندگی تمام اشخاص نادان و جاهل و بیخبر از مسائل اجتماعی برگزیده شده است.