چکیده:
برای اعمال صلاحیت محاکم کیفری هر کشوری احراز وجود رابطه میان محل وقوع جرم، مرتکب جرم و دادگاه صالح لازم و ضروری است. در این موارد اصل بر سرزمینی و درونمرزی بودن قوانین کیفری است. هر چند، حقوق داخلی کشورها به دلیل نارسایی های اصل صلاحیت سرزمینی قوانین کیفری به تدریج شکلهایی از صلاحیت فراسرزمینی را پذیرفتهاند. اصول صلاحیت فراسرزمینی عبارتند از: اصل صلاحیت شخصی (جنبه مثبت و جنبه منفی)، اصل صلاحیت واقعی و اصل صلاحیت جهانی قوانین کیفری. باید اذعان داشت، اعمال صلاحیت فراسرزمینی موجب وارد آمدن لطمه به حاکمیت کشورهای دیگر نمیشود. به موجب این اصول دولتها به خود حق میدهند هنگامی که جرمی علیه اتباع آنها یا به وسیله اتباع آنها یا علیه منافع اساسی و حیاتی آنها یا علیه نظم بینالمللی واقع میشود، به طوری که دستگیری مرتکب امکانپذیر باشد، صلاحیت رسیدگی به جرم ارتکابی را داشته باشند و بدین طریق از بیمجازات ماندن برخی مجرمین که ممکن است به موجب اصل صلاحیت سرزمینی قابل مجازات نباشند جلوگیری نمایند. هر چند، اعمال اصول صلاحیت فراسرزمینی، منوط به وجود شرایطی از قبیل مهم بودن جرم ارتکابی، عدم رسیدگی قبلی و مجرمیت متقابل است و تنها در اصل صلاحیت واقعی ممکن است این شرایط را مقصور ندانست. در بین این اصول، اصل صلاحیت شخصی خصوصا جنبه منفی آن، از اهمیت به سزایی برخوردار است، چرا که هدف اعمال جنبه منفی اصل صلاحیت شخصی حمایت از اتباع کشور است. قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران همانند کشورهای دیگر به نوبه خود، صرفنظر از کم و کیف و شرایط موجود، اصول سهگانة صلاحیت فراسرزمینی را مورد پذیرش قرار داده است که البته این موضع قانونگذار به علت عدم توجه و به شرایط مقرر در حقوق جزایی بینالمللی خصوصا نسبت به عدم پذیرش جنبه منفی اصل صلاحیت شخصی، قابل انتقاد به نظر میرسد.
خلاصه ماشینی:
"مرتکب جرمی گردد نباید در کشور متبوع خود تعقیب و محاکمه و مجازات شود ولی از آنجا که این اصل به تنهایی نمیتواند از فرار مجرمین از مجازات جلوگیری کند برای رفع این نقصیه اصول صلاحیتی دیگری پا به عرصه حضور گذاشتهاند که از آنها به اصول صلاحیت فراسرزمینی نام برده میشود و به موجب آن کشورها حق دارند دامنه اجرای قوانین خود را نسبت به جرایمی که خارج از محدوده قلمرو آنها واقع میشود گسترش و تسری دهند این اصول به 3 دسته تقسیم میشوند که عبارتند از: 1- ب) اصل صلاحیت شخصی 2- ب) اصل صلاحیت واقعی 3- ب) اصل صلاحیت جهانی با توجه به اینکه بحث اصلی ما جنبه منفی اصل صلاحیت شخصی است لذا ابتدا به طور خلاصه و صرفا جهت آشنایی به اصل صلاحیت واقعی و اصل صلاحیت جهانی پرداخته و در پایان اصل صلاحیت شخصی را مورد بررسی قرار میدهیم.
همان گونه که در بحث مبانی اصل صلاحیت شخص نیز ذکر شد یکی از علل توجیهی صلاحیت شخصی مبارزه با حالت خطرناک مجرم است و از آنجا که حالت خطرناک با ارتکاب جرایم مهم نمود پیدا میکند لذا مهم بودن جرم ارتکابی یکی از شرایط اساسی برای اعمال اصل صلاحیت شخص به شمار میرود، که البته در قانون مجازات اسلامی کشور ما این موضوع در ماده 7 مصوب 1370 لحاظ نگردیده و تجدید نظر مقنن محترم را در این خصوص میطلبد."