چکیده:
مجموعه گنجعلیخان در کرمان که از زیباترین نمونه های معماری و تزئینات عصر صفوی در ایران میباشد، شامل میدان وسیعی است که به سرای گنجعلیخان مشهور است. بناهایی مانند کاروانسرا، مسجد، حمام، آب انبار و ضرابخانه در چهارگوشه میدان قرار دارند و گرداگرد میدان را بازار احاطه کرده است. هریک از بخشهای این مجموعه به نوبه خود اثری ارزشمند از معماری و انواع تزیینات دوره صفوی را به نمایش گذاشته است. کاروانسرا با ساختمان دو طبقه و حیاط مصفا دارای تزیینات ترکیبی از آجر و کاشی است که از نظر ظرافت در نقشپردازی نسبت به سایر نمونه های صفوی کم نظیر است. هم چنین تنوع در انواع نقوش گیاهی، هندسی، نقشهای انسانی و حیوانی، تاثیرات هنر شرق و غرب در کنار نقشهای اصیل ایرانی با ظرافت و هماهنگی کامل اجرا شده است. در حمام و آب انبار آثار قابل توجهی از آجرکاری و نقاشی روی گچ دیده می شود که با نقشهای سایر بناهای صفوی در اصفهان و سایر شهرهای ایرانی متفاوت است. مانند نقاشیهای سقف چهارسوق بازار و سردر حمام که شامل موضوعات طبیعتگرا و خیالی از نقاشیهای عامیانه میباشد. نقاشیهای مسجد گنجعلیخان نیز استثنایی است که در جای دیگری راجع به آن بحث خواهد شد. کتیبه خط ثلث با امضای رضا عباسی نقاش و خطاط مشهور عصر صفوی از ویژگیهای تزیینات کاروانسرا است،که زیبایی این سردر را صد چندان نموده است. بیشترکاشیکاریهای این مجموعه معرقکاری است که بهنحوی دلنشین با آجرکاری همراه شده است. در حالیکه کاشی هفت رنگ نیز با انواع نقشهای گیاهی، هندسی و اندامهای انسانی زینت بخش تزیینات حمام میباشد.
Gendj Ali khan’s set، as a one of the most beautiful cases of Iranian Architecture and ornament in Safavid Art، consists square – Gendj Ali khan’s inn- whit inn، mosque، bath، water cistern that have placed in corners of square ، and Bazar has situated around it.
Each part of set is a valuable Architecture work with various ornament of Safavid .
The Pleasant and two floor’s building of inn have ornaments compound of brick and tile that in comparison the other Safavid form are especial elegant. Natural، herbaceous paints-design and human، brutal paints-design are various. East and west effects are in harmony and elegance with Iranian true born completely .
There are paint and brick-made work on gypsume in bathroom and water cistern that are different whit the Safavid ornament in Esfahan or the other cities، such as bathroom’s portal and Charsugh of Bazar . Theme of these elements is natural and imaginary subject of popular paints. The paints of Gendj Ali khan ’s mosque that are exceptional works ،will be discuss in another paper.
One of the especial ornament of inn is inscription’s portal، signed by Reza Abbasi- the famous Safavid painter and calligraphist.
The method of tile-make is diaphoretic mostly in harmony with brick-made. Although the ornament of bathroom is tile in seven color whit various Natural، herbaceous and human، brutal paints-design .
خلاصه ماشینی:
"این مجموعه را می توان موزه هنر عصر صفوی نامید، در حالیکه از قدیم تا امروز بصورت زنده و فعال بازندگی مردم عجین بوده است و شاهدی زنده از معماری و تنوع هنرهای تزیینی با ویژگیهای خاص آن عصر شامل خطاطی نقاشی روی گچ و کاشیکاری با انواع نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و نقشهای نمادین میباشد [سایکس، 1363: 91 ].
این نقش ها به صورت یک نوار با زمینه سفید و به ضخامت حدود سی سانتی متر و با تصویر ده زن نوازنده با قاب مستطیل شکل به رنگهای زرد کمرنگ، لاجوردی، آبی، فیروزه ای، سبز، قرمز تیره و نارنجی کم رنگ است.
در این مجموعه علاوه بر شیوه تزیین که با بناهای صفوی در دیگر شهرها متفاوت است؛ از نظر نقوش و موضوعات نیز تفاوتهایی دیده می شود که منجر به ابداع نقش های استثنایی علی الخصوص در کاروانسرا و حمام شده است.
معماری و سایر هنرهای کاربردی از گذشته های دور تا عصر صفوی با انواع تزیینات و زیبایی شناسی خاص هنر ایرانی و اسلامی رایج بوده و هرگاه عناصری از شرق و غرب وارد شده هنرمندان ایرانی پس از پالایش به طریقی موزون و هماهنگ آنها را با هنر اصیل ایران آمیخته اند.
چنانکه درتزیینات مجموعه گنجعلی خان شاهد هنری ارزشمند در زمینه های کاشیکاری معرق و هفت رنگ، نقاشی روی گچ و آجرکاری با انواع نقش های ایرانی و عناصری از شرق دور و اروپا هستیم که این تزیینات و نقوش در مواردی از هنر تیموری الهام گرفته اند."