چکیده:
اگرچه در مطالعات طراحی شهری و کیفیت مکان، بحث های فراوانی در ارتباط با اهمیت عناصر کالبدی - فضایی، معانی، ساختارهای اجتماعی و ... در ایجاد حس مکان شده است، اما در این بین، تحقیقات کمتری در مورد تعلق جمعی به مکان به عنوان پارامتری که به مکان معنا و مفهوم می بخشد، صورت گرفته است. این مقاله با تبیین شاخص های روابط مذکور و تحقیقات میدانی، به اندازه گیری و مقایسه آنها در یکی از محله های سنتی شهر همدان پرداخته است. مطالعات میدانی و مصاحبه های حضوری با ساکنین محله جهت ارزیابی ابعاد تعلق جمعی به مکان و تاثیر آن روی یکدیگر با تحلیل های آماری انجام گرفت. این تحقیق نشان می دهد که تعلق به مکان، نقطه تلاقی عناصر کالبدی، مفاهیم ذهنی فرد از مکان و ساختارهای اجتماعی می باشد که در سه رابطه روحی - روانی، اخلاقی و بیوگرافیکی قابل دسته بندی می باشد و همچنین ثابت می کند که تعلق جمعی به محله سنتی، بالا و قوی می باشد و همین امر ذهنیت ساکنان محله را بر روی هویت مکان ها و تعلق به آنها تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین روابط مذکور بر همدیگر تاثیر مستقیم و بسزایی داشته، طوری که پیوند بین آنها در ایجاد تعلق جمعی غیر قابل انفکاک می باشد.
خلاصه ماشینی:
شاخصههای فرهنگيـ اجتماعي محلات سنتی و کارکردهایی که محله به عنوان یک عرصه مسكوني در شهرهای ایرانی ایفاء کرده است، توجه به نقش مفهوم سکونت در ساختار محلات گذشته، عامل مهمی در تحقق سکونت جمعی و ايجاد حس تعلق در محله بوده است که با مطالعات آنها و بهرهگیری از این تجربیات میتوان چارچوبی مناسب برای طراحی و برنامهریزی مجتمعهای مسکونی جهت ارتقای تعلقات اجتماعی و کیفیت سکونت پیشنهاد داد.
جهت شناخت عميق مفهوم تعلق اجتماعی در نظام محلات سنتی، ابتدا به تعريف مفاهيم و كاركردهاي محله سنتي در شهرهاي ایرانی و اسلامي پرداخته میشود و مختصات کالبدی و فضایی محله مورد توجه قرار میگیرد، سپس با ارایة شاخصهای تعلقات جمعی در محلههای سنتی به ارزیابی و مطالعه آن با استفاده از تحلیلهای آماری میپردازیم.
بنابراين برای اثبات تعلق اجتماعی در محله سنتی که منجر به سکونت جمعی گشته، بایستی دنبال انواع تعلقی بود که منجر به ریشهداشتن در مکان شده است.
این فضای فکری که منبعث از ارزشهای انسانی و بینش اعتقادی و اخلاقی اهل محله بوده است موجب ایجاد تعلق اخلاقی خاص و همچنین مسئولیتپذیری نسبت به فضا و مکان گشته است.
در نتیجه ساکنان محله، آنگونه که اعتقاداتشان میگوید با فضاها و عناصر محله رفتار کرده که این خود نوعی تعلق اخلاقی به محیط را ایجاد مینماید و کالبد محله نیز تجلی اصول و ارزشهای پایدار به آن میباشد.
در نمودار زیر مؤلفههای مهم در ارتباط با تعلق جمعی به مکان که منجر به تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی شده، بیان گردیده است.