چکیده:
توسعه صنایع خصوصا پس از انقلاب صنعتی موجب پدید آمدن ساختمان های صنعتی (کارخانجات صنعتی) متعددی در حاشیه شهرها شده است. کارخانجات صنعتی با اینکه عمدتا به منظور تامین نیازهای نسل بشر ساخته می شوند، اما عوارضی را نیز به همراه دارند و علی رغم اینکه ضرورتا در خارج از شهرها ساخته می شوند، با این حال، گسترش شهری را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند. این مقاله به بررسی اثرات کالبدی ساختمان های صنعتی بر گسترش شهری در ایران می پردازد. به دلیل ماهیت موضوع، تحقیق حاضر یک پژوهش میان رشته ای بوده و جهت رسیدن به هدف از راهبردهای ترکیبی استفاده شده است؛ ابتدا با روشی کتابخانه ای، تاریخچه مختصری از تحولات شهری در ارتباط با توسعه صنایع و پدیدار شدن ساختمان های صنعتی ارائه می شود. سپس از طریق مطالعه اسناد و نقشه ها و با روشی مقایسه ای، گسترش شهری تهران با توجه به موقعیت ساختمان های صنعتی اطراف آن بررسی می گردد. در ادامه از طریق انتخاب یک جامعه آماری نمونه (پالایشگاه تهران و منطقه مسکونی باقرشهر) و انجام مطالعات میدانی به روش پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده در این نمونه موردی، میزان تاثیرگذاری ساختمان های صنعتی در توسعه شهری منطقه مورد نظر سنجش می گردد. سرانجام با یک روش تحلیلی این نتیجه به دست می آید که ساختمان های صنعتی و کارخانجات که عمدتا در خارج از شهرها ساخته می شوند، در عین اینکه شاخصه های جدید شهری به حساب می آیند، اثرات اجتناب ناپذیری بر توسعه شهری و زندگی مردم نیز می گذارند. در خاتمه نیز پیشنهادهایی برای معماران و شهرسازان در جهت کاهش اثرات مخرب احداث ساختمان های صنعتی بر توسعه شهری ارائه خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
Iran University of Science & Technology, Department of Architecture.
**PhD in Architecture, Iran University of Science & Technology.
این امر مسئله بسیار مهمی است که مدنظر این مقاله قرار گرفته و علیرغم اینکه ممکن است در این زمینه استانداردهایی نیز وجود داشته باشند، با این حال این تأثیرات در ایران اجتنابناپذیر بوده و ضروری است تا برای کاهش مشکلات ناشی از توسعه شهری در حاشیه کارخانجات صنعتی، برنامهریزی مناسب نمود.
مواد و روشها از آنجا که هدف این مقاله، شناسایی اثرات کالبدی ساختمانهای صنعتی بر توسعه شهری به منظور طراحی بهینه و آیندهگرایانه در ایران است و نیز "بسیاری از پژوهشهای معماری بین رشتهای بوده و نیازمند روشهای خاص ترکیبی میباشند" [گروت؛ وانگ، 1384: 370]، لذا به دلیل ماهیت بینرشتهای بودن موضوع، در پژوهش حاضر از روش تحقیق میانرشتهای استفاده شده است.
لازم به ذکر است که توسعه شهری در اطراف کارخانجات صنعتی در ایران مشکلات فراوانی به همراه داشته و در این مقاله این مشکلات در تهران مورد بررسی قرار گرفتهاند.
همانگونه که از متن مقاله برآمد، زمینهای بایر اطراف پالایشگاه تهران با وجود شرایط نامطلوب زندگی، کمبود امکانات، دوربودن از هسته مرکزی شهر و نیز وجود قوانین محکم بر عدم امکان ساخت و ساز در این مناطق در سالیان اخیر توسعه چشمگیری یافته و ساخت و سازهای متعدد موجب شده است تا این زمینها در محدوده شهری قرار گیرند.
بدینترتیب، ساختمانهای صنعتی و کارخانجات بزرگ میتوانند همانند پالایشگاه تهران به شاخصههای جدید شهرهای مدرن بدل شوند و جهتگیری ساختمانهای مسکونی اطراف را تحت تأثیر خود قرار دهند که در صورت عدم برنامهریزی صحیح موجب تخریب محیط زیست، برهم زدن سیمای شهری، گسترش بیقاعده شهرها، پدیدآمدن معضلات اجتماعی فراوان و نیز مشکلات روانی برای مردم جامعه خواهد شد.