چکیده:
غالبا در مباحث تاریخ فرهنگ و تمدن ملل مسلمان از نقش تمدنهای پیش از اسلام در شکلگیری تمدن مسلمین و یا مراکز علمی موثر در انتقال مواریث علمی گذشته به عالم اسلام سخن بهمیان میآید. تمدن ایرانی، یونانی، هندی و مصری مهمترین آنهاست. در یادکرد از مراکز علمی ایران در اواخر دوران ساسانیان نیز به شهر جندیشاپور و یا خراسان، بهویژه نیشاپور و مرو، شاهجان و برخی دانشمندان برآمده از این نواحی و یا مهاجر به آن، اشاره میشود. مسئلهایی که در این مقاله بدان توجه شده آن است که دانشمندان طبرستان و فضای علمی ـ فرهنگی آنچه نقشی در انتقال دانش عصر ساسانی به تمدن اسلامی داشتند؟ بهنظر میرسد و فرض بر این است که طبرستان در سدههای نخستین هجری، مرکزی فعال در امور علمی در حوزههای مختلف ازجمله طب، نجوم و ریاضیات وحتی ادبیات پارسی بوده است. در این پژوهش با استفاده از منابع متنوع و گزارشها و مستندات تاریخی، به نمونههایی از دانشمندان این ناحیه اشاره و سپس تبیین و تحلیلی از چگونگی رشد علمی آنان ارائه خواهد شد. آنگاه با اشاره به شواهد تاثیرگذاری علمی آنان بر محیط جدید علمی جهان اسلام، این مقاله درصدد برخواهد آمد تا نقش طبرستان در انتقال دانش عصر ساسانی به دوره اسلامی را پیگیری نموده و نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
"دانش در محافل زردشتی و ایرانی جایگاه چندانی نداشته است؟ 1 ازسوی دیگر با نگرش به اینکه پارهای از دادههای علمی که توسط حکمای خراسان و ایران به عالم اسلام عرضه شده بود 2 در نزد یونانیها سابقه نداشته؛ همچنان پرسش اصلی این است که این دانستهها مبدئی ایرانی داشته و یا از طریق محافل هندی ـ بودایی به ایران انتقال داده شده است؟ و یا از طریق خراسانیان به دنیای اسلام راه یافته است؟ بهنظر میرسد توجه به ناحیه طبرستان و دانشمندانی که از آن دیار برخاستهاند میتواند به برخی از پرسشهای مطروحشده پاسخی درخور ارائه کند.
نجمآبادی نیز در تاریخ طب در ایران آورده است: «باید دانست گرچه تعلیم طب در دانشکده پزشکی جندیشاپور عموما توسط پزشکان یونانی و سریانی انجام گرفته است، اما ایرانیان علاوهبر آنکه بیدخالت نبودند (چنانکه عده زیادی از اطبا این مرکز بزرگ طبی ایرانی بودند) در داروشناسی بسیار دخالت داشتند».
تصریح منابع، به فراخوانی دانشمندان طبری به دربار خلفا و یا حتی اجبار آنان به پذیرش منصب در دربار و نیز وسعت دانش و تألیف آثار متنوع نزد دانشمندان طبری، ناگزیر ما را به این فرضیه سوق میدهد که طبرستان در سه سده نخست هجری، مرکزی پویا برای کارهای علمی بوده است."