چکیده:
بهدلیل شرایط اقلیمی خشک دشت کویر، پهنههای ماسهای عمدهای در قسمتهای مختلف آن پراکنده شده است. در مکانگزینی و جهتگیری این پهنههای ماسهای، عوامل مختلفی نقش دارند که از مهمترین آنها میتوان به توپوگرافی و جهت باد غالب اشاره کرد. از آنجا که باد یکی از عوامل موثر در تولید تپههای ماسهای و استقرار آنها است، میتوان با استفاده از آمار باد ایستگاههای هواشناسی و رسم گلباد، جهت و سرعت باد را تعیین کرد. با توجه به اینکه در محدودهی دشت کویر، بهدلیل شرایط نامساعد طبیعی، ایستگاههای هواشناسی محدود است، بنابراین از دادههای دینامیک جو برای مطالعهی جهت باد در سطح دشت کویر و ریگزارهای مورد مطالعه استفاده شد. برای این امر با توجه به میانگین ارتفاع دشت کویر (درحدود 700 متر)، دادههای مربوط به سطح فشار 925 هکتوپاسکال، برای تعیین نوع وزش بادهای فصل تابستان، بهمنزله دوره خشک دشت کویر مورد استفاده واقع شد. بادهای مداری غالب شرقی ـ غربی و بادهای نصفالنهاری شمالی ـ جنوبی در سطح دشت کویر بههمراه توپوگرافی قسمتهای جنوبی و جنوب غربی، سبب تراکم بیشتر ریگزارها در این قسمتهای دشت کویر شده است. با استفاده از دادههای حاصل از بادهای مداری و نصفالنهاری، جهت بادهای تابستانی در قسمت های مختلف دشت کویر مشخص شد که تا حدود زیادی با جهت گل بادهای ایستگاه های هواشناسی و نوع مورفولوژی عوارض ماسهای در تصاویر ماهواره ای منطبق است. مطالعه جهت بادهای تابستانی، نشاندهنده وجود دو سامانه فشار متفاوت موثر در جهت گیری ریگزارهای واقع در نیمه شرقی و غربی دشت کویر است.
خلاصه ماشینی:
"la te nnamreuaS &%08404TJPG084G% ویلسون1(1971)نقشهای را در ارتباط با توسعه و حرکت ماسهها در بیابان صحرا ارائه کرد؛به طوری که وی در تهیۀ این نقشه،بیشتر بر فراوانی و تغییرات جهت باد تأکید داشت و نشان داد که جهت بادهای حاضر،میتواند در توسعه و تشکیل تپههای ماسهای بیابان صحرا مؤثر باشند.
از سوی دیگر با رویکرد به نقش تغییرات فشار در شدت و جهت باد،با استفاده از دادههای دینامیک جوی و به کارگیری نرمافزار ylponaP ،شاخصهای وزشمداری و نصفالنهاری بادها در ارتباط با ریگزارهای دشت کویر شناسایی شدند؛به طوریکه هریک از این بادها به ترتیب،نشان دهندۀ نوع وزش باد در جهت مداری و نصفالنهاری هستند.
بنابراین مشخص میشود که جهت قرارگیری عوارض ماسهای از سمت شرق به غرب،در جهت خلاف عقربههای ساعت است؛به گونهای که مورفولوژی سطح ریگزارها در ریگ خارتوران در شمال شرق دشت کویر،به سمت جنوب غربی بوده،در حالیکه در ریگ چاهجم در شمال دشت کویر نشان دهندۀ وجود بادهای شمالی-جنوبی است.
نتایج حاصل از تعیین جهت وزش باد بر اساس نوع مورفولوژی عوارض ماسهای،نشان دهندۀ جهتگیری این عوارض به صورت جریانهای شمال شرقی-جنوب غربی در نیمۀ شمالی دشت کویر است.
مطالعه و بررسی نوع مورفولوژی ریگزارها در قسمتهای مختلف دشت کویر،از انطباق جهت آنها با نوع سامانههای فشار سطح 925 هکتوپاسکال حکایت داشته و نشان دهندۀ آن است که علاوه بر توپوگرافی سطحی،مورفولوژی ریگزارهای مورد طمالعه،تحت تأثیر نوع سامانۀ فشار حاکم بر دشت کویر بوده که در دو نیمۀ شرقی و غربی،به صورت متفاوت عمل میکند."