چکیده:
در این پژوهش به مقوله واقع گرایی اخلاقی در تفکرات اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته می شود. نظام اخلاقی خواجه نصیر، نظامی فضیلت گرا می باشد که مبتنی بر نفس شناسی شکل گرفته است. تحلیل کامل نفس شناسی خواجه نحوه شکل گیری فضائل اخلاقی و تشریح کامل نظام اخلاقی عناصر واقع گرایانه نظام اخلاقی وی مشخص کرده و بر این اساس به دیدگاه ایشان یعنی دیدگاه فضیلت گرا صحه خواهیم گذاشت.
This paper is concerned with analyzing moral realism from Kawjah Nasir's viewpoint. His definition of morality and his viewpoints about moral issues and system could be considered as virtue-oriented that has been formed based on philosophical psychology. The wholesome analysis of Khawjah Nasir's philosophical psychology and the way of formation of moral virtues as well as the wholesome explanation of his moral system will specify the realistic elements of his system of ethics. Accordingly, we will approve his virtue-oriented viewpoint.
خلاصه ماشینی:
در نظام اخلاقی خواجه نصیر، سعادت انسان در رسیدن به قرب الهی است و بر همین اساس، فضائل اخلاقی به آدمی کمک میکنند تا به این غایت فینفسه دست یابد.
همانطور که بیان گردید، از نظر خواجه نفس انسان دارای سه قوه است که هر یک از این فضائل اخلاقی متناسب با یکی از قوای نفس میباشند (غیر از فضیلت عدالت که از کارکرد هماهنگ قوای نفس با یکدیگر به وجود میآید).
از سوی دیگر، باید توجه داشت که این رذائل اخلاقی سبب میشوند تا نفس انسان کارکرد درستی نداشته باشد و از مسیر اصلی خود که همان کمال غایی در اخلاق اسلامی است، منحرف شود.
(لاهیجی، 1364: 59) در اینجا دو مدعا وجود دارد؛ مدعای اول از حیث هستیشناسی میگوید در پارهای از افعال انسان واقعیتی وجود دارد که بهواسطه آن، افعال آدمی به خوب و بد متصف میشوند؛ اما مدعای دوم، معرفتشناختی است و این مسئله را مطرح میکند که عقل انسان میتواند خوبی یا بدی ذاتی و نفسالامری برخی از افعال را درک کند.
(همان: 60 ـ 59) بررسی آثار خواجه نصیر، بهویژه اساس الاقتباس و شرح اشارات نشان میدهد که وی طرفدار حسن و قبح عقلی و بر این باور است که عقل انسان میتواند خوبی و بدی پارهای از افعال را درک کند؛ اما در نظام اخلاقی وی مسئلهای وجود دارد که با واقعگرایی اخلاقی و ذاتی بودن حسن و قبح ناسازگار است.