چکیده:
روابط سیاسی و بازرگانی ایران با کشورهای اروپایی و برخی کشورهای همسایه از عصر صفوی قوت گرفت. دولت روسیه نیز با اهداف سیاسی و تجاری باب روابط را با دولت صفویه گشود و راه های شمالی امکانات فراوانی را برای آن کشور فراهم ساخت که رابطه خود را با ایران از طرف دریای خزر و سرزمین های شرق و غرب این دریا برقرار کند. نخستین روزنه روابط تجاری ایران و روسیه در دوره صفوی از طریق سفارت نماینده کمپانی مسکوی برای شاه طهماسب اول صورت گرفت، اما در دوره شاه عباس اول مناسبات تجاری دو کشور وارد مرحله جدیدی شد. در واقع او در زمینه تجارت خارجی انعطاف و تساهل را به عنوان راه برون رفت از انزوای ایران صفوی برگزید. به این ترتیب ایران را به پیکره جهان رو به رشد پیوند زد. اما با مرگ شاه عباس اول جانشینان وی علاقه کمتری به تجارت نشان دادند. همچنین دو کشور ضمن فرستادن سفارت های خود به کشور یکدیگر علاوه بر اهداف سیاسی، منافع تجاری را نیز در دستور کار این سفارت ها قرار دادند. از جمله گروه هایی که نقش کلیدی در روابط تجاری ایران و روسیه ایفاء کردند، ارامنه بودند. سرانجام با به قدرت رسیدن پطر کبیر معادلات سیاسی تجاری دو کشور به سود روسیه پایان یافت. در مقاله حاضر با در نظر داشتن ین روند، بررسی تفصیلی با هدف آشکار نمودن چگونگی روابط تجاری ایران و روسیه صورت می گیرد و جایگاه سیاسی توجه به این نوع رابطه تبیین می شود.
The political and commcrccial relations between Iran and European countries and some neighboring countries had been strengthend during the safavid period. The Russian government also opened up the doors to relations with Iran.the northern routes made it greatly possible for Russia to communicate with Iran through the Caspian sea and the countries on the east and the west side of this sea. The opening of commercial relations between Iran and Russia in the safavid period was achieved by means of the representative embassy of the muscovy company for shah Thamasb I. But during the period of shah abbas I, The commercial relations between the two countries entered a newer stage. In fact, he chose flexibility, and indulgent to extricate the safavid Iran from seclusion, so he grafted Iran on to the body of the developing world. But after the shah abbas I death, his successors showed less interest in comrneru and trade. Also the two countries sent their envoys to each other's countries, and besides political goals, they assigned commercial benefit as the voles and works of the embassies. The Anncnians were among the groups who played a key role in commercial relations between Iran and Russia. Ultimately, when Peter the Great gained power, the political- commercial questions between the two countries ended to Russia's benefits.In this paper while studying mentioned procedure, a comprehensive study has done to clarfy how the commercial relations between Iran and Russia was achieved and also with considering this kind of relationship, their political position is also shown.
خلاصه ماشینی:
دولت روسيه نيز با اهداف سياسي و تجاري باب روابط را با دولت صفويه گشود وراه هاي شمالي امکانات فراواني را براي آن کشور فراهم ساخت که رابطه خود را با ايران از طرف درياي خزر و سرزمين هاي شرق و غرب اين دريا برقرار کند.
روند مناسبات دو کشور در ايـن دوره به گونه اي بيانگر ديپلماسي فعال آن ها در جهت پيشـبرد اهـداف سياسـي - تجـاري بـود و دولت ايران با توجه به راهکارهاي مناسب شاه عباس اول در زمينه سياست خارجي از روابط با روسيه بيشترين بهره برداري را کرد.
/ ١٦٢٤م براي ترغيب دربار صـفوي جهـت تجـارت ابريشم از مسير تجاري درياي خزر به ايران آمد اما از آنجا که شاه عبـاس بـه دنبـال طـرح تجاري خود در خليج فارس بود اين پيشنهاد را رد کرد.
(سيوري ،١٣٧٤: ١٩٤-١٩٣) هرچند شاه عباس ابتدا با انعقاد قراردادهايي با دولت هـاي اروپـايي تـلاش کـرد کـه کالاهاي ايران از طريق خليج فارس و جنوب آفريقا به اروپا ارسال شود و حتي براي آنکه به بازرگانان ايراني نشان دهد که اين راه خطر کمتري دارد و هزينه کالا نيز مناسـب تـر اسـت ، خود شخصا پنجاه بار ابريشم را توسط دنگيز بيـگ روملـو و خواجـه صـفر ارمنـي از مسـير جنوب به اروپا فرستاد.
(١٩٩٤:٧٥١ ,Matthee) ارامنه و تجارت با روسيه تجارت خارجي ايران اصولا در دست بازرگانان ارمني بـود کـه از دوره سـلطنت شـاه عباس اول براي فعاليت هاي بازرگاني خود در جلفا اسـتقرار يافتـه بودنـد.