چکیده:
گسترش فعالیت های شیعیان در عراق و سرایت این مذهب در میان عشایر سنی مذهب آنجا یکی از مهمترین مسائلی بود که ذهن دولتمردان عثمانی را در نیمه پایانی قرن نوزدهم، مصادف با دوره سلطنت عبدالحمید دوم (1876-1909) به خود مشغول می کرد. گزارش های فراوانی – خواه واقعی، خواه غیر واقعی- که از سوی کارگزاران محلی ولایت بغداد در خصوص محذورات فرهنگی، سیاسی و گسترش فعالیت های شیعه گرایی به باب عالی ارسال می گشت، دولتمردان استانبول را به چاره جویی و ارائه برنامه های پیشگیرانه وادار می ساخت. همجواری عراق با ایران به عنوان یگانه قدرت سیاسی شیعی و رقیب دیرینه امپراطوری عثمانی به همراه اهمیت جغرافیایی استراتژیک این سرزمین، مسئله فعالیت های شیعه گرایانه عراق را از پیچیدگی های خاصی برخوردار می کرد. تعقیب سیاست اتحاد اسلام به عنوان محور سیاست های داخلی و خارجی عبدالحمید دوم و نیز وجود اقلیت های مذهبی مختلف نظیر شیعیان در درون مرزهای امپراطوری، عوامل دیگری بود که بر این پیچیدگی ها می افزود. این مقاله بر آن است تا با بهره گیری از منابع مستند تاریخی و به ویژه اسناد آرشیو عثمانی به بررسی ابعاد مسئله گسترش تشیع پرداخته، ماهیت سیاست های دولت عثمانی و نتایج آن را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.
The expansion of Shiite activities in Iraq and its development through Sunni nomads is one of the main issues involved Ottoman governors in the second half of the nineteenth century، during the reign of Abd al-Hamid II. (1876-1909). Numerous real or unreal reports about the political and cultural risks of these activities were sent by officials of Baghdad to Bab-i Âli in Istanbul، forced the central government to take precautionary policies. Iraq’s adjacency to Iran، as the only Shiite political competing power against Ottoman Empire with its strategic geopolitical importance، made the problems of Iraqi Shiites more complicated. Islamic Union، as Abd al-Hamid’s main internal and foreign policy، and also the presence of a variety of religious minorities like Shiites living within the borders of Ottoman Empire، were other factors that increased these complexities. The dimensions of Shiite activities development and the nature of Ottoman policies and their results are going to be analyzed in this paper، based on historical documentary sources، especially on the Ottoman archive.