چکیده:
مسایل فراوانی در خصوص تبیین در علوم طبیعی قابل بحث اسـت کـه مهم تـرین آنها عبارت است از: بیان تعریفی از تبیین و تقسیم و ترسیم رویکردها در ارائه مدل تبیین علمی . در این مقاله ، ضمن ارائه تعریفی از تبیـین ، بـه بررسـی رویکردهـای مطرح درباره تبیین خواهیم پرداخت . فیلسوفان علم ، هنگام بحث از تبیـین چنـدان توجهی به تقسـیم بندی کلـی دیـدگاه های مطـرح شـده در تبیـین نمی کننـد؛ امـا همان طور که با بررسی این دیدگاه ها روشن می شود، به نظر می رسد در بررسی این دیدگاه ها، تقسیم بندی و فهرست کردن آنها کمک شایانی به فهم بهتر این مباحث می کند؛ از این رو، در اینجا با توجه به همین نکته ، دیدگاه های مطرح شـده دربـاره تبیین را به طور کلـی در دو دسـته صـورت گرا و غیـر صـورت گرا گنجانـده ایم . دو دیدگاه از دیدگاه های مطرح در رویکرد صورت گرا در این مقاله بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
اما به نظر می رسد همه رویکردهای موجـود در این زمینه را می توان در دو بخش کلی جای داد: برخی از فیلسوفان در ارائه مدل تبیین علمی بـر صورت منطقی تبیین توجه زیادی کرده و بـه نقـش بسـتر یـا بافـت در تبیـین چنـدان تـوجهی نکرده اند؛ رویکردی را که از این جهت گیری پیدا شده ، رویکـرد صـورت گرا می نـامیم .
امـا نکتـه ای کـه نباید از آن غافل بود این است کـه پـوپر می گویـد تبیین گـر فقـط شـامل ایـن فرضـیه نمی شـود؛ چرا کـه نمی تـوان از ایـن قضـیه بـه تنهـایی تبیین یـاب را اسـتنتاج کـرد، بلکـه بایـد همیشـه دو مقدمه دیگر را هم به عنـوان تبیین گـر بـه کـار گرفـت : یکـی ، قـوانین کلـی و دیگـری ، قضـایای حاکی از شرایط خاص واقعه یـا پدیـده مـورد تبیـین .
p ,١٩٨٨ ,Hempel) البته همپـل تأکیـد می کنـد کـه شـرط مناسـبت تبیینـی ، لازم ولـی ناکـافی اسـت ؛ بـرای مثــال ، اگــر مجموعــه بزرگــی از داده هــا را در اختیــار داشــته باشــیم کــه نشــان دهنــده یــک انتقــال بــه ســرخ در طیــف کهکشــان های دوردســت اســت ، دلیــل محکمــی داریــم کــه ایــن کهکشان ها بـا سـرعت بسـیار زیـادی از کهکشـان مـا دور می شـوند، امـا ایـن داده هـا چرایـی وقوع این رخداد را بیان نمی کنند.
بنابراین ، تبیین با مدل IS شـبیه نـوعی اسـتدلال اسـتقرایی بـرای تبیـین بـا مـدل DN اسـت ؛ به این معنا که تبیین IS نشان می دهـد کـه پدیـده تبیین یـاب ، بـا توجـه بـه قـوانین مربوطـه و نیز شرایط اولیه ، دست کم محتمل است .