علم انسانی - اجتماعی اسلامی: مسئله امکان پذیری و راهبردهای رشد مقاله

این مقاله از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، به ایجاز، دلایلی برای امکان پذیری علم انسانی ـ اجتماعی اسلامی ارائه و در بخش دوم مقاله، بسته ای راهبردی، برای تحقق آرمان علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی ارائه شده است. ایده اولیه این راهبردها در گفتگو با صاحب نظران جمع شده و در مرحله تبویب، تنقیح، تقویت و تبیین راهبردها از جلسات پنل با حضور متخصصان حوزه سیاست علم و آینده پژوهی استفاده شده است. راهبردهای پیشنهاد شده، در ذیل این پنج راهبرد کلان، انسجام یافته اند: 1. تبیین ضرورت علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی؛ 2. تبیین مبانی، نظریه ها و روش های برآمده از دین در حوزه علوم انسانی ـ اجتماعی؛ 3. تقویت فعالیت های سیاست گذارانه در عرصه علوم انسانی ـ اجتماعی؛ 4. تقویت و جهت دهی جامعه علمی کشور در این حوزه از علوم؛ 5. بهره برداری از علوم انسانی ـ اجتماعی حاصل آمده با رهیافت اسلامی.

ابتدا به مباحث مقدماتی علم‌شناختی می‌پردازیم تا روشن شود چرا می‌توان علوم انسانی ـ اجتماعی را به صفت اسلامی متصف کرد؟ در گام بعدی، براساس تأملات فلسفی طرح‌شده، راهبردهای کلان در رسیدن به چنین علومی مورد بررسی قرار می‌گیرد. استدلال علیه و له علم دینی برای اقامه استدلال له این مدعا که علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی امکان‌پذیر است، یک رهیافت مناسب به‌عنوان یک مثال ساده می‌توان به شیوه تهییج رزمندگان امریکایی و ایرانی در صحنه‌های نبرد اشاره کرد. همان‌طور که پیشتر نیز به آن اشاره شد، نظریه در معنای عام کلمه در گزاره‌های مشاهدتی تجلی می‌یابد و وجود مفاهیم کلی در صورت‌بندی گزاره‌های مشاهدتی و نیز خود حمل، حاکی از نویسنده محترم مقاله «ملاحظاتی نقادانه درباره دو مفهوم علم دینی و علم بومی»، معتقدند که ممکن است علوم انسانی ـ اجتماعی از آن جهت که بعدی تکنولوژیک دارند، به صفت اسلامی متصف شوند. همان‌گونه که پیشتر نیز اشاره شد، مشاهده پدیده‌ای انسانی است که توسط نظریه در معنای عام کلمه هدایت می‌شود و انسان متأثر از عوامل انفسی و آموزه‌های متافیزیکی، امر واقع را مشاهده می‌کند. البته باید توجه کرد که قبض و بسط معنای نام‌ها، ممکن است هم تحت‌تأثیر عوامل انفسی قرار گیرد، و هم تحت‌تأثیر اقتضائات جدیدی که از امر واقع (گاو) مشاهده می‌شود. آنچه برای تحقق آرمان علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی باید رخ دهد، پایه و بنیان قرار گرفتن جهان‌بینی 1 اسلامی در پژوهش‌ها و تأملات این حوزه از دانش بشری است. 1 ـ تبیین راهبردهای مبنای عمل قرار گرفته در حوزه علوم انسانی ـ اجتماعی در کشور و نقادی آنها براساس پیامدهای عملی و مبانی دینی.