چکیده:
اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ واﻛﺎوی ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻨﺎﺻﺮ ﻟﺪﻳﻦ اﷲ، ﺳﻲوﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ در ﺻﺪد ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ راﺑﻄﻪﻫﻮﺷﻤﻨﺪی و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻼﻓﺖ و ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ. ﺑﻪﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ واﻛﺎوی ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ، ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﭼﺮاﻳﻲ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖرا درﻳﺎﺑﺪ. آﻧﭽﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ آﻧﻜﻪ، ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻼﻓﺖ در دوره اﻟﻨﺎﺻﺮ، ﺷﺎﻫﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ،ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی ﺑﻮده اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮی از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎی ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞﺟﻬﺎن اﺳﻼم و اﺳﺘﻘﺮار وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻗﻠﻤﺮو اﻣﭙﺮاﺗﻮری اﺳﻼﻣﻲ، ﮔﺎمﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮی در اﻋﺘﻼی ﻗﺪرتدﻧﻴﻮی و ﻣﻌﻨﻮی دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﺮدارد. اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در زﻣﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت دﻧﻴﻮی ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ در ﺳﺮاﺷﻴﺐ اﻧﺤﻄﺎط اﻓﺘﺎده و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اداره و اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"او ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﻣﻮر و ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﻓﻌﺎل، ﻗﺪرت از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ دﻧﻴﻮی ﺧﻼﻓﺖ را در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، ﺑﺎری دﻳﮕﺮ اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ و رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻘﺎم دﻧﻴﻮی و ﻣﻌﻨﻮی دﻧﻴﺎی اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ، ﭼﻨﺎنﻛﻪ 2 ﻫﻨﺪو ﺷﺎه درﺑﺎره او ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ »در دﻫﺎ و ﻣﻜﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺧﺒﺮت ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻮد.
4 ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت، ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻫﺸﻴﺎری و اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮی از ﻗﺪرت ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺛﻨﻲﻋﺸﺮی و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ درآوردن اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺆﺛﺮ، ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺛﻨﻲﻋﺸﺮی ﭘﺮداﺧﺖ، ﺑﻪ ﻃﻮری ﻛﻪ ﺗﺴﺎﻫﻞ او ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﺣﺘﻲ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی آﻧﻬﺎ در ﻣﻨﺎﺻﺐ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺣﺘﻤﺎل دادهاﻧﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻴﻌﻪ 5 ﺑﻮده اﺳﺖ.
وزارت اﺑﻦ ﻣﻬﺪی، ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻋﺘﻤﺎدی ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ او داﺷﺖ ﭼﻨﺪان ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ، او از ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺰل ﮔﺮدﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪای در داراﻟﺨﻼﻓﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ وآﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ در ﺳﺎل 716 ﻫـ درﮔﺬﺷﺖ، آنﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ ﭘﻴﺎم ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ اوﺳﺖ: »اﻳﻦ ﻋﺰل و ﻋﺰﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎه ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ دﺷﻤﻨﺎن زﺑﺎن 2 ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺗﻮ ﮔﺸﻮدهاﻧﺪ.
231/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1931 ﺳﺎلﻫﺎ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻫﺘﻤﺎم او در اﻧﺠﺎم اﻣﻮر رﻓﺎﻫﻲ و ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از 1 اﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ را ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎی ﺑﺨﺸﻮده را ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ."