چکیده:
هنگامی که از آموزش رسانهای سخن به میان میآید عموما کاربرد آن در مدارس و آموزشهای راه دور تداعی شده و مورد توجه قرار میگیرد. در حالی که رسانهها به ویژه رادیو و تلویزیون، ظرفیتها و تواناییهای بسیار گستردهتری برای آموزش در تمام سطوح و حوزهها دارند و کارکرد آموزشی آنها تمام اشکال و مواد رسانهای را در بر میگیرد. از این رو نقشی که رسانههای گروهی در شکلدهی به هنجارها، ارزشها، نگرشها و رفتارها ایفا میکنند، نوعی آموزش تلقی میشود که بسیار فراتر از آموزشهای رسمی است و کل گستره مخاطبان رسانهها را شامل میشود. مخاطبان آموزشهای رسانهای مستقیم عموما کسانی هستند که به صورت تعمدی برای کسب اطلاعات از رسانهها استفاده میکنند اما هنگامی که از آموزشهای غیرمستقیم یا پنهان سخن میگوییم، مخاطبان گاه به صورت منفعل و ناخودآگاه در معرض اطلاعات رسانهای قرار میگیرند و برای انجام رفتارهای خاص و کسب مهارتها، هنجارها و ارزشهای ویژه آموزش میبینند. یکی از حوزههایی که در جهان امروز به شدت تحت تاثیر درونشدها و اطلاعات رسانهای قرار دارد رفتارهای مدنی، مهارتهای شهروندی و مشارکتهای اجتماعی است. پژوهشگران بسیاری نقشهای مثبت و منفی رسانهها را در این گستره مورد بررسی قرار دادهاند. بررسی یافتهها حاکی از آن است که رسانهها میتوانند با ارائه الگوهای رفتاری، چهارچوبهای مرجع و اطلاعات مطلوب، به افزایش مهارتهای شهروندی و شکلگیری رفتارهای مدنی کمک کنند. این مسئله به خصوص در مورد رسانههای جدیدتر مانند اینترنت و تلویزیونهای تعاملی، بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است اما در مقابل، برخی دیگر با اشاره به تسلط سرمایهداری بر رسانهها و بهرهگیری قدرتهای سلطهجو از آنها برای نیل به اهداف و اغراض ویژه، نقش رسانهها را مورد انتقاد قرار دادهاند. از نظر آنان تسلط ارزشهای تجاری و سیاسی موجب شده است که رسانهها با تحریف ارزشهای اجتماعی مانند مردم سالاری و مشارکتهای اجتماعی و با ارائه اطلاعات یک سویه و تکبعدی، جهتدهی به نگرشهای مخاطبان را بر مبنای علایق گردانندگان خود دنبال کنند. با این حال ظرفیت و توانایی رسانهها در این گستره غیرقابل انکار است. از این رو آنچه مهم است افزایش تاثیرات مثبت و کاهش آثار و پیامدهای منفی درونشدهای رسانهای است. پژوهشگران مفهوم سواد رسانهای را برای نیل به این هدف پیشنهاد کردهاند. بر این مبنا، مخاطبان به مهارتهایی دست مییابند که از طریق آنها میتوانند با رویکردی انتقادی به درونشدها و اطلاعات رسانهای و با کشف اغراض، اهداف، ساز و کارها و محرکهای مورد استفاده رسانهها، آثار مثبت را جذب کرده و از آثار منفی اجتناب کنند.
خلاصه ماشینی:
"این مسئله به خصــوص در مـورد رسانه های جدیدتر مانند اینــترنت و تلویزیون هـای تعـاملی ، بیشـتر مـورد تأکید قرار گرفته است امــا در مقـابل ، برخـی دیگـر بـا اشـاره بـه تسـلط سرمایه داری بر رسانه ها و بهره گیری قدرت های سلطه جو از آنها برای نیــل به اهداف و اغراض ویژه ، نقش رسانه ها را مورد انتقاد قرار داده اند.
در این رویکرد، نقش رسانه ها بیشتر در حوزه مدارس و دانش آموزان مورد تأکید قرار گرفته اســت امـا در رویکرد دوم ، رسانه ، خود به عنوان ابزاری مستقل برای آموزش مفاهیم شهروندی و رفتارهـای مدنـی بـه مخاطبان گروه های سنی مختلف ، در نظر گرفته می شود و با بهره گــیری از ظرفیت هـای آن راهبردهـای اثربخشی برای افزایش مهارت های شهروندی و گسترش دخالت افراد در سرنوشت جامعه ارائه می گــردد.
با این حال بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان با تأکید بر نقش رســانه های گروهـی ، بـه خصـوص تلویزیون ، در آموزش مهارت های شهروندی و رفتارهای مدنی ، عملکرد آنها را در این حوزه به شدت مورد با اشاره به نقش رسانه ها در تعمیق و گسترش هنجارها انتقاد قرار داده اند.
برای آن که مخــاطب در مواجهـه بـا با این حال بررسی هر دو دیدگاه یاد شده نشان می دهد اطلاعات رسانه ای ، فعال عمل کـرده و که رسانه های گروهی به خصـوص رادیـو و تلویزیـون ، با درک آثار و پیامدهای مثبت و منفـی رسانه های جدیدتر (مانند اینترنت ) و رسانه های متعـامل پیام های رسانه ای بــه گزینـش آنـها (مانند تلویزیون های دیجیتال ) نقــش مـهمی در حـوزه بپردازد باید در کشف پیام های ضمنی مهارت شهروندی و رفتارهای مدنی ایفا می کننـد."