چکیده:
تأویل یکی از مفاهیم بنیادین دینی است و فهم درست آن دانشی ویژه میطلبد. این نوشته بر آن است تا با استفاده از حدیث «أنت تقاتل علی التأویل کما قاتلت علی التنزیل» ضمن تبیین حدیث و مسائل آن، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، و با استناد به خود احادیث و دیدگاههای شارحان حدیث، به تبیین یکی از ابعاد تأویل بپردازد. این خبر که در منابع زیاد حدیثی شیعه و سنی آمده، در بر دارندۀ یکی از فضائل امام علی است و با حوادث جنگی دوران آن حضرت گره خورده است، و این یکی از عناصر مهم فهم آن است.
خلاصه ماشینی:
روایت جنگ تأویل در منابع حدیثی نخستین منبع حدیثی این خبر را شاید بتوان صفار (م290ق) دانست که در بصائر الدرجات آن را از جابر و او از امام باقر7 و ایشان از قول عمار بن یاسر (ش 37ق) اینگونه نقل کرده است: سمعت رسول الله9 یقول: أنا أقاتل علی التنزیل و علی یقاتل علی التأویل.
أبو سعید سعد بن مالک خدری (م74ق) _ که بیشترین نقل این خبر با تعبیرهای گوناگون به او منسوب است _ در یک نقل، خبر را این گونه بازتاب داده است: منتظر رسول خدا9 بودیم که از منزل بیرون آمد، در حالی که بند کفشش بریده شده بود و آن را به سمت علی7 پرتاب کرد و فرمود: برخی از شما برای تأویل قرآن میجنگند؛ به همانسان که من برای تنزیل آن جنگیدم.
1 در روایتی ابو سعید خبر را این گونه هم روایت کرده است که رسول خدا9 از خانۀ یکی از همسرانش بیرون آمد، در حالی که بند کفشش پاره شده و آن را به سمت علی7 انداخت و گفت: از میان شما کسانی برای تأویل قرآن [شمشیر] خواهند زد، همانگونه که من برای تنزیل آن [شمشیر] زدم.
برای نمونه علی بن ابراهیم به إسناد خود از امام صادق7 در بارۀ آیۀ مربوط به جنگ دو گروه از مسلمانان نقل کرده که ایشان جنگ بصره را تأویل آیه یاد شده معرفی کرده است.
5 ابوبکر کاشانی (م587ق) در شرح این حدیث، آن را ملاک حقانیت امام علی دانسته و جنگ ایشان را بر اساس تأویل معرفی کرده و گفته است: همان، ص27.