چکیده:
در این مقاله ابتدا انواع بسامد شامل بسامد مورد (token frequency) و بسامد نوع (type frequency) در مطالعات زبانی معرفی می شود. سپس با تحلیل و واکاوی تعدادی از ساختهای زبانی، به بررسی تغییراتی که به موجب هر کدام از انواع بسامد در ساختهای نحوی و زبانی به وجود می آید می پردازیم و بر اساس این تغییرات، اثرات بسامد مورد را به دو نوع اثر فروکاهنده (reduction effect) و اثر حفظ کننده (conserving effect) تقسیم و اثرات بسامد نوع را در زایایی نحوی (syntactic productivity) بررسی می کنیم. اثرات بسامد مورد در نحو و تعامل آن با اثر بسامد نوع در طول زمان این امکان را به ما می دهد تا بسیاری از شرایط زبانی را که به نظر دلبخواهی می نماید تبیین نماییم.
خلاصه ماشینی:
"مثال: (١) که لهراسب را شاه بایست خواند وزو در جهان نام شاهی براند (فردوسی ) (٢) نشاید بردن انده جز به انده نشاید کوفت آهن جز به آهن (خاقانی ) (٣) نبایستی تو گفتارش شنیدن چو بشنیدی به پیشم ناوریدن (فخرالدین اسعد گرگانی ) (٤) یک دمک باری در خانه ببایست نشست تا بدیدندی روی تو عزیزان و تبار (فرخی ) این گونه استعمال افعال در فارسی امروز از میان رفته است ، اما اثر حفظ کننـده باعـث شـده اسـت تـا عبارات و ساختهایی با بسامد مورد بالا همچنان حفظ شود کما این که استعمال (باید) به علت بسامد مورد بالا و در موارد معدودی (بایست ) همراه با مصدر کوتاه شده در فارسی گفتاری امروز همچنان رایج است .
در حقیقت این ساخت نحوی دارای بسامد نوع بـالایی اسـت و بـه همین جهت ملاحظه می شود که در زبان فارسی این طبقه هر روزه با ورود مفاهیم تازه اعضای جدیدی را به درون خود راه می دهد و مرکب سازی به صورت زایا صورت می پذیرد.
مثلا جملة (سـرباز آمـد) در برخی مناطق می تواند در دو معنی متفاوت به کار رود، اما این که واژة (سرباز) اسـم و یـا قیـد اسـت و در نتیجه چه معنایی به عنوان اولین معنا در ذهن شنونده نمود پیدا می کند مبتنی بر بسامد کـاربرد خـود واژه و همچنین طبقة دستوری آن است .
از مفهوم بسامد و اثرات آن می توان در تبیین این مساله اسـتفاده کـرد کـه چـرا بسـیاری از سـاختهای واژگانی و نحوی در طول تاریخ دچار تغییر صورت گشته اند و یا صورت پیشتر را حفظ کردهاند و یا ایـن که اساسا چرا صورتهای زبانی جدیدی به وجود می آیند."