چکیده:
این که سعدی منسوب به کدام «سعد» است هنوز به طور قطع معلوم نشده است. گروهی او را منسوب به «سعد بن زنگی» و گروهی او را منسوب به «سعد بن ابیبکر» دانستهاند. غالب محققان معاصر جزو گروه اخیرند. نوشتار حاضر به منظور تشخیص همین امر با استفاده از منابع مربوط و عمدتا آثار سعدی به تحقیق در این مسئله پرداخته است. یافته های تحقیق به این شرح است: یک مورد از همنشینی سعدی با «سعد بن زنگی» و این که سعدی او را نصیحت کرده در آثار سعدی به دست آمده که همین مورد به تنهایی انتساب سعدی به «سعد بن زنگی» را تایید و انتساب او به «سعد بن ابیبکر» را منتفی میسازد. همچنین شواهد گوناگونی از آثار سعدی استخراج گردیده دال بر این که سعدی سال ها قبل از بازگشت به شیراز و ملازمت درگاه «ابوبکر بن سعد» و پسرش «سعد بن ابی بکر» و سال ها قبل از سرودن بوستان و تصنیف گلستان، به «سعدی» معروف بوده و مردم او را به «سعدی» می شناخته اند. اینها نیز انتساب سعدی به «سعد بن ابی بکر» را منتفی می سازد. در این نوشتار رای و دلایل کسانی که معتقدند سعدی منسوب به «سعد بن ابیبکر» است نقد و تحلیل شده و نادرستی آن نشان داده شده است. می توان نتیجه گرفت سعدی که بر اساس مدارک و شواهد ارائه شده در این نوشتار منسوب به «سعد بن زنگی» است و دوران او را به خوبی درک کرده است نه در اوایل قرن هفتم بلکه در سه دهه آخر قرن ششم متولد شده است. معلوم شدن زمان حدودی تولد سعدی، برخی ابهامات موجود در نوشته هایش را روشن می کند.
خلاصه ماشینی:
١-٢- پیشینۀ تحقیق در مورد این که سـعدی منسـوب به کیسـت و تخلص شعری خود را از نام چه کسی گرفته است ، دو رأی وجود دارد: جمعی از تذکره نویسـان و شرح حال نویسان او را منسوب به «سعد بن زنگی» پنجمین اتابک سـلغری دانسـته اند که از سـال ٥٩٩ تا ٦٢٣ حکومت میکرده اسـت .
دکتر ذبیح الله صـفا در تاریخ ادبیات در ایران ضـمن اشاره به اختلاف رأی موجود در مورد تخلص «سعدی » مینویسـد: «بنا بر نظر ابن الفوطی در کتاب تلخیص مجمع الآداب به علت انتسـاب سعدی است به سعد بن ابیبکر بن سـعد بن زنگی؛ و این نظر ثانوی مورد قبول غالب محققان معاصـر اسـت .
دکتر صفا میگوید اگر سعدی را منسـوب به «سـعد بن ابیبکر» بدانیم «این نظر مسـتلزم آن اسـت که سعدی تا نزدیک سال ٦٥٥ که تاریخ بازگشـت او به فارس و درآمدن در ظل عنایت ابوبکر بن سـعد و پسرش سعد بن ابوبکر است ، یعنی تقریبا تا پنجاه سـالگی خود اصـلا شـعری نگفته و به تخلص حاجت نیافته باشد» (همان : ٥٨٩/١).
آن ها بر این باورند که از بیت مذکور میتوان سـال تولد سـعدی را به صورت ذیل به دسـت آورد: سعدی در دیباچۀ گلستان سال تصنیف گلستان را، که ٦٥٦ است ، ذکر نموده و در همان دیباچه هم ابیاتی مناسب حال خود سروده و از جمله گفته : ای کــه پــنــجــاه رفــت و در خــوابــی مــگــر ایــن پــنــج روز دریــابــی او در این بیت به پنجاه سـالگی خودش اشـاره کرده اسـت .