چکیده:
فیلوپونوس، فیلسوف نوافلاطونی اسکندرانی دوره متاخر، در اکثر علوم عصر خود به حدی متبحر شده بود که برخی به او لقب علامه دادند. ولی این تنها خصوصیت بارز این متفکر مدرسه اسکندریه نیست. اندیشه فیلوپونوس در طول عمر آکادمیک خود، دچار نوسانات شگرفی گردید که برخی شجاعت او را در نقد و رد آراء پیشینیان در حد یک قهرمان ستوده اند و وی را راهگشای تفکر نقادانه دانسته اند و برخی هم وی را بزدل و طماع دانسته اند که برای نجات جان خویش و اغراض مادی، در مقابل فشار حکومت مسیحی رومی تسلیم شد و از دستاوردهای فلسفی خویش دست شست. در نوشتار حاضر تلاش شده تا حدی، پرده از چهره رازآلود این فیلسوف، با استناد به آثار ارزشمند پژوهشگران معاصر، کنار زده شود و در جهت تعمیق فهم درست از سیر تطور اندیشه فلسفی در تاریخ فلسفه گامی، هرچند کوچک، برداشته شود. از جمله مواردی که این نوشتار مورد توجه قرار میدهد، چگونگی تعامل مدرسه اسکندریه با حکومت مقتدر مسیحی است، بنحوی که در دوره مورد نظر، زمینه رشد و نمو فیلسوفان و شارحان مروج اندیشه ارسطویی از جمله فیلسوف مورد نظر ما فراهم گردید. ولی شاید مهمترین دستاورد این نوشتار بررسی رویکرد نقادانه فیلوپونوس نسبت به آراء ارسطو و اسلاف وی و مقایسه تطبیقی مهمترین آراء فلسفی فیلوپونوس در دو دوره از فعالیت آکادمیک وی باشد؛ آراء متضاد و گاه متناقضی که در جای خود محل بروز مناقشات قابل توجهی گردید و آثار خاص خود را بر سیر تحول اندیشه فلسفی جوامع مختلف از جمله فلسفه اسلامی بر جای گذاشت.
خلاصه ماشینی:
در همین راستا، با توجه به حجم مطالب مربوط و محدودیتهای ناشی از اینگونه مقالات، تلاش خواهیم کرد در مقالة دیگری، تأثیر آراء فیلوپونوس بر فلسفه و کلام اسلامی را بررسی نماییم؛ هرچند در نوشتار حاضر نیز به برخی نظریات فیلسوفان و متکلمان اسلامی دربارة این اندیشمند رازآلود اشاره خواهیمکرد.
فیلوپونوس اولین شارح آثار ارسطو نبوده، بلکه او خود به شروح قبلی از جمله به آراء اسکندر افرودیسی<FootNote No="72" Text=" Aphrodisias, Alexander"/> فراوان ارجاع داده است، ولی با توجه به اینکه برخی از این متون از جمله آثار اسکندر از بین رفتهاند، ارجاعات فیلوپونوس به شناخت بهتر آراء این فیلسوفان کمک میکند.
"/>) در این میان، آنچه دربارة فیلوپونوس در خور توجه است و او را از سایر شارحان و فیلسوفان همعصر خود متمایز میسازد، آن است که وی، افزون بر شروح فلسفی آثار ارسطو و آراء فلسفی خاص خود، رسالههایی فلسفی با گرایش بارز مسیحی و تعداد زیادی آثار جزمی<FootNote No="77" Text=" dogmatic"/> الهیاتی<FootNote No="78" Text=" theology"/> به رشتة تحریر درآورده است.
"/>) چرخش در آراء فلسفی فیلوپونوس و علل آن بنظر میرسد اولین رسالهیی که فیلوپونوس، بطور برنامهریزی شده، طی آن، خود را بعنوان یک فیلسوف الهیاتی مسیحی عرضه کرد، رسالة دربارة قدم جهان علیه پروکلوس<FootNote No="84" Text=" De Aeternitate Mundi contra Proclus"/> باشد.
Philoponus, Ioannes, Ioan, Grammatici Alexandrei philosophi cognomento Philoponi In tres libros De anima Aristotelis breues annotationes, ex dissertationibus Ammonij Hermei, cum quibusdam propriis meditationibus.
__________ , Ioannis Alexandrei philosophi In tres libros De anima Aristotelis breues annotationes, ex dissertationibus Ammoni Hermei, cum quibusdam propriis meditationibus, Nuper è Graeco in linguam Latinam conuersae Matthaeo à Boue Veronensi.