چکیده:
عبدالله بنعباس صحابی برجسته پیامبر (ص) و از سرآمدان تفسیر است. با توجه به تصریح خود ابنعباس به علم-آموزی و بهویژه أخذ تفسیر از حضرت علی (ع) و همچنین اشارۀ عالمان به این مسئله به هنگام تبیین جایگاه وی در تفسیر، این مقاله با بهکارگیری روش کتابخانهای، تجزیه و تحلیل آماری متن و اسانید، به بررسی میزان مطابقت روایات تفسیری وی با روایات ائمه (ع) با تأکید بر جامع البیان عن تأویل آی القرآن طبری و نورالثقلین حویزی می-پردازد. بررسیها نشان میدهد در 80% روایات مطابقت -یا به نحو تطابق کامل و یا در قالب روابطی همچون عام و خاص، مطلق و مقید، مبین و مجمل- وجود دارد. که این تطابق در حوزههای مختلف اعم از کلامی، فقهی و ادبی، بهعنوان نمونه عدم رؤیت جسمانی، حلیت متعه خداوند و جواز مجاز و غیره، دیده میشود. در تحلیل سندی نیز روشن میشود که بیشتر این تطابقها در طریق سعید بنجبیر، علی بنابی طلحه، ضحاک بن مزاحم، عطاء و مجاهد وجود دارد و همچنین در میان ائمه (ع)، بیشترین تطابق روایات ابنعباس با روایات امام صادق (ع) است.
خلاصه ماشینی:
باتوجه به تصريح خود او به علمآموزي؛ بهويژه یادگیری تفسير از حضرت علي علیهالسلام، و همچنين اشارۀ عالمان به اين مسئله بههنگام تبيين جايگاه وي در تفسير، اين مقاله با بهکارگيري روش کتابخانهاي، تجزيه و تحليل آماري متن و اسانيد، به بررسي ميزان مطابقت روايات تفسيري وي با روايات ائمه علیهالسلام با تأکيد بر جامع البيان طبري و نورالثقلين حويزي ميپردازد.
ذکر عبارت «ايام تشريق» (طبري، 1412، 17/109؛ حويزي، 1415، 3/490 به نقل از امام صادق علیهالسلام) در تبيين «اَيَّامٍ مَعْلُومات»، ذيل آية 28 سورة حج، نمونهاي ديگر از اين نوع است (براي نمونههاي بيشتر نک: زرينکلاه، 1396، 101و102).
بهعنوان مثال، در مراد «عِدَّةَ الشُّهُورِ» (توبه: 36) در روايت ابنعباس، ماههاي حرام (طبري، 1412، 10/89) ذکر شده، درحاليکه در روايات ائمه علیهمالسلام علاوهبر ذکر معناي تأويلي که خود را «عدة الشهور» مينامند، «ماههاي حرام» هم ذکر شده است (حويزي، 1415، 2/216 به نقل از امام علی علیهالسلام).
بهعنوان مثال، در مراد از «ولَا الضَّالِّينَ» (فاتحه:7) در روايت امام صادق علیهالسلام (حويزي، 1415، 1/25) و ابنعباس (طبري، 1412، 1/64)، «نصاري» آمده است (براي موارد بيشتر نک: سيوطي، 1404، 1/61؛ حويزي، 1415، 1/68 در تأويل «الکلمات»).
Abu Na’im, Ahmad ibn Abdollah, Helyat ol-Awlya va Tabaqat ol-Asfia, Beirut: Dar al-Kotob al-‘Ilmia.
Al-Itqan fi Tafsir al-Qur’an, Beirut: Dar al-Kotob al-Islamia.
The History of Damascus, Researched by Ali Shiri, Beirut: Dar al-Fikr.
Ibn Haban, Muhammad, Al-Majruhin min al-Muhaddethin va az-Zu’afa va al-Matrukin, A Research by Mahmud Ibrahim Zayed, Mecca: Dar al-Baz.
Ma’ani al-Akhbar, Researched by Ali Akbar Ghaffari, Qom: Islamic Press.