چکیده:
اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروّجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیشتر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافتهاند، مهمترین چالش خواننده شناخت آنها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آنها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسرائیلی در تفاسیر کهن شیعه و سنی بررسی شدند تا ملاکهای مشترکی که در آنها وجود دارد، به دست آید. این ملاکها گاه به انواع تعارض با قرآن و عقل میپردازند و میزان حجیت اسرائیلیات را در نظر میگیرند و گاه بنا بر نوع اقتباسی که از کتاب مقدس داشتند، با مقایسه موردی معرفی میشوند. ده ملاک شناسایی روایات اسرائیلی عبارتاند از: قصهپردازی، تعارض با قرآن و عقل، اقتباس از عهدین و اشتراک با آن، دربرداشتن جزئیات فراوان، حضور راویان قصهپرداز در سند، ناسازگاری با یکدیگر، رکاکت در لفظ و معنا، تعصب ناشی از قومیتگرایی و تکرار تاریخ در جغرافیای متفاوت.
خلاصه ماشینی:
در کتابهایی که درباره روایات اسرائیلی نوشتهاند، مانند الاسرائیلیات و الموضوعات ابوشهبه و الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التّفسیر نوشته محمد حسین ذهبی، البدایات الاولی للإسرائیلیات فی الاسلام نوشته حسنی یوسف الاطیر و همچنین کتاب أسباب النزول نوشته بسّام جمل که ترجمه آن به تازگی منتشر شده است و نیز در پژوهشهایی از نویسندگان ایرانی مانند اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستانهای قرآن نوشته حمید محمد قاسمی و پژوهشی در باب اسرائیلیات نوشته محمدتقی دیاری بیدگُلی، هنگام معرفی و نمونهآوری اسرائیلیات، تنها به نقد این روایات پرداخته میشود و گاه به صورت پراکنده و به اختصار راههایی برای شناسایی این دسته روایات یاد میشود.
در گونهای دیگر، اسرائیلپردازان خرافات یا ساختههای ذهن خودشان را هم وارد خبر میکردند و به همین سبب، در کتابهای تفسیری، اسرائیلیاتی وجود دارد که در عهد قدیم اصلاً اشارهای به آنها نشده است؛ برای نمونه در مبحث پیشین گفته شد که روایات اسرائیلی در وصف میوههای سرزمین عمالقه به عظمت خوشه انگور که چند نفر باید آن را حمل میکردند، اشاره دارند.
نمونههای فراوان دیگر نشان میدهد که عهد قدیم بیش از عهد جدید مورد اقتباس روایات اسرائیلی است و تقریبا در داستانهای همه پیامبران به ویژه قصه فریب آدم و حوا( و ذبیح ابراهیم علیهالسلام ، این روایات از عهد قدیم گرتهبرداری شده و همان مفاهیم و کلمات به متون تفسیری راه یافت.