چکیده:
طایفهای از رواتی که در منابع رجالی به غلو، ارتفاع و مذاهب فاسد متهم گردیدهاند، مورد اعتماد مشایخ بزرگ حدیثی قرار گرفته و تعداد قابل توجهی از احادیث آنان در منابع مهم حدیثی انعکاس یافته است. این دوگانگی، توجه رجالیان متأخر را برانگیخته و آنان را به ارائه نظریاتی برای توجیه این وضعیت واداشته است. مجلسی اول در موضعی این دوگانگی را بر پایۀ موضع خاص برخی رجالیان متقدم در قبال مقامات و شؤون امامان توجیه کرده است. وی در موضعی دیگر، تضعیف متهمان به غلو را از سوی رجالیان متقدم تاکتیکی برای خلع سلاح غالیان از الزام شیعه به اکاذیبی که آنان به شخصیتهایی همچون جابر بن یزید و مفضل بن عمر بسته بودند، دانسته است. محقق شوشتری غلو منسوب به متهمان را مقولهای عملی، و نه اعتقادی، دانسته و بر اساس شواهدی آن را به ترک عبادات تفسیر کرده است. استاد مددی موسوی غلو منسوب به متهمان را مقولهای سیاسی- اجتماعی دانسته و نظریه غلو سیاسی را پایهگذاری کرده است. نظریات چهارگانه از حیث برخورداری از شواهد تاریخی در یک سطح قرار ندارد و هر یک به نوبه خود با چالشهایی مواجه است. برای اتخاذ موضع در قبال هر یک از متهمان به غلو و پذیرش روایات آنان، باید دادههای رجالی در خصوص هر یک را به صورت جداگانه ارزیابی کرد.
خلاصه ماشینی:
تحلیل و ارزیابی تبیینهای تاریخی - کلامی ناظر به متهمان به غلو تاریخ دریافت: 22/7/1397 تاریخ پذیرش: 6/4/1398 محمد غفوری نژاد چکیده طایفهای از رواتی که در منابع رجالی به غلو، ارتفاع و مذاهب فاسد متهم گردیدهاند، مورد اعتماد مشایخ بزرگ حدیثی قرار گرفته و تعداد قابل توجهی از احادیث آنان در منابع مهم حدیثی انعکاس یافته است.
با این حال، این دیدگاه توان تبیین برخی دادههای رجالی و حدیثی را نداشته و با آن ناسازگار مینماید؛ به عنوان نمونه، شیخ صدوق - که دیدگاه ابن ولید در باب نخستین درجه غلو را برای ما نقل و آن را تلقی به قبول کرده و در صدد بوده تا کتابی در اثبات سهو پیامبر صلی الله علیه وآله و رد منکران آن بنگارد - خود، متن زیارت جامعه کبیره را - که متضمن مقاماتی بسیار رفیع برای امامان علیهمالسلام است - در کتاب الفقیه از سه تن و در کتاب العیون از چهار تن از مشایخ بلاواسطه خود، از محمد بن جعفر اسدی کوفی نقل میکند.
ارزیابی دیدگاه محقق شوشتری هر چند شوشتری برای دیدگاه خود شواهدی از منابع دست اول رجالی اقامه کرده و شواهد او نیز دلالت کافی ندارد، ولی به نظر میرسد سخن او را به این کلیت نتوان پذیرفت؛ چرا که در سخنان متقدمان بر انحرافات عقیدتی از قبیل قول به الوهیت و نبوت امامان علیهمالسلام یا قول به تفویض امور خلق و رزق و احیا و اماته به آنان نیز غلو اطلاق میشده است.