چکیده:
جابر بن یزید جعفی از راویان عصر تابعان و معاصر امام باقر و امام صادق علیهما السّلام بود. دانشمندان رجال متقدم، متاخر و معاصر شیعه دربارۀ وثاقت و عدم وثاقت وی اختلاف نظر دارند. منشا اصلی اختلاف نظر آنان، وجود روایات متعدد و گوناگونی است که دربارۀ جابر نقل شده است؛ چنانکه برخی از این روایات به صداقت و علم جابر به اسرار اهل بیت علیهم السّلام اشاره دارند. از سوی دیگر، روایاتی وجود دارند که بر اختلاط و ضعف جابر دلالت دارند. نجاشی و استاد او، شیخ مفید، از رجالیان و دانشمندان متقدم، بر اختلاط شخص وی تاکید دارند. حال آنکه موافقان وثاقت جابر، تضعیف جابر را شخص وی نمیدانند، بلکه آن را ناشی از راویان وی میدانند که بیشتر آنان از ضعفا و راویان بدنام به شمار میروند. موافقان وثاقت عمدتا متاخران متاخران و برخی معاصران شیعه هستند؛ حال آنکه بیشتر رجالیان متقدم و متاخر معتقد به ضعف جابر شدهاند. از جمله رجالیان معاصر آیتالله خویی و علامه شوشتریاند که معتقد به وثاقت وی هستند و در دفاع از وی به روایاتی استناد کردهاند که این روایات یا راوی آنها، خود جابر است یا سند آنها ضعیف است یا مستندی نامعتبر یا روایات معارض دارند. آنان تضعیفات واردشده دربارۀ جابر و روایات معارض را با وجوهی توجیه کردهاند که برخلاف ظاهر دلالت آنها و ترجیح بلامرجح است و بر این اساس، به نظر میرسد ادلۀ قول به وثاقت جابر بن یزید جعفی ناتمام است.
خلاصه ماشینی:
منشأ اصلی اختلاف نظر آنان، وجود روایات متعدد و گوناگونی است که دربارۀ جابر نقل شده است؛ چنانکه برخی از این روایات به صداقت و علم جابر به اسرار اهل بیت( اشاره دارند.
از جمله رجالیان معاصر آیتالله خویی و علامه شوشتریاند که معتقد به وثاقت وی هستند و در دفاع از وی به روایاتی استناد کردهاند که این روایات یا راوی آنها، خودِ جابر است یا سند آنها ضعیف است یا مستندی نامعتبر یا روایات معارض دارند.
آنان تضعیفات واردشده دربارۀ جابر و روایات معارض را با وجوهی توجیه کردهاند که برخلاف ظاهر دلالت آنها و ترجیحِ بلامرجح است و بر این اساس، به نظر میرسد ادلۀ قول به وثاقت جابر بن یزید جعفی ناتمام است.
این توثیق را علامه حلی از ابن غضائری نقل کرده که دربارۀ جابر بن یزید جعفی گفته است: او فینفسه ثقه است؛ اما بیشتر کسانی که از او روایت کردهاند ضعیف هستند.
(طوسی، 1420ق، ص116) برخی دانشمندان و رجالیان متأخر، روایات مادحه مانند روایت ترحّم امام صادق( را صحیح میدانند؛۵ در میان رجالیان متأخر، ابن داود در کتاب رجال، جابر را هم در بخش نخست کتاب که اختصاص به راویان موثق دارد و هم در بخش دوم کتاب خود که اختصاص به راویان ضعیف دارد یاد کرده است.
آیتالله خویی میگوید: این شخص را باید از ثقات و بزرگان به شمار آورد؛ بهدلیل شهادت علی بن ابراهیم(قمی، 1404ق، ج1، ص36)، شیخ مفید در رسالۀ عددیه(مفید، 1413ق، ص25 و 35)، شهادت ابن غضائریـ به نقل از علامه حلیـ(نک: حلی، 1411ق، ص35) و سخن امام صادق( در صحیحۀ زیاد که فرمود: «او بر ما راست میگفت.