چکیده:
دربارۀ علل وقوع زلزله بعنوان پدیدهیی آشنا در طبیعت، در آثار شماری از اندیشمندان مسلمان و ایرانی، از جمله ابنسینا و پیروانش بحث شده است. این پژوهش درصدد است دیدگاههای ابنسینا، قطب الدین شیرازی و محمد بن حسن شیروانی دربارة چرایی و چگونگی وقوع زلزله را بررسی کند. پژوهش نشان میدهد که نه تنها ابنسینا، متأثر از ارسطو، تبیینهایی طبیعی برای وقوع زلزله ارائه کرده بلکه پیروان بعدی وی نیز همینگونه میاندیشیدهاند. در این آثار، عامل اصلی وقوع زلزله باد یا دمی معرفی شده که در درون زمین شکل گرفته و با ایجاد فشار، قصد خروج از پوستة زمین میکند. در واقع آنها در تبیین پدیدههای طبیعی، تنها از علل و عوامل طبیعی بهره میبردند و آن را بشیوهیی که امروزه علمی مینامیم، تبیین میکردند.
Some of the Iranian-Muslim scholars, including Avicenna, have written about the earthquake and what causes it to happen. The study is attempted to explain the views of Avicenna, Qutb-al-Din Shirazi and Mohammad Hassan Shirvani on why and how the earthquake would happen. Following the Aristotle, Avicenna and even his followers, provided natural explanations for the earthquake. To explain the main cause of the earthquake, These books referred to a natural breath within the earth pushing the surface out. The study concluded that most Muslim scholars, following Avicenna, tended to use the natural factors on explanation of the natural phenomena, including earthquake; Thus they used a so-called scientific methodology to explain it.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش درصدد است دیدگاههای ابنسینا، قطبالدین شیرازی و محمد بن حسن شیروانی دربارة چرایی و چگونگی وقوع زلزله را بررسی کند.
com مقدمه؛ تبیین علمی چیست؟ تبیین در مفهوم عام خود، به توضیح یا توصیفی اطلاق میشود که اطلاعات بیشتری را در مورد موضوعی خاص ارائه میدهد و نیز تشریح مجموعهیی از واقعیتها و پدیدههای تدوین شده است که علت بوجود آمدن آنها را برای انسان قابل درک و فهم میسازد (نراقی، 1397: 11).
پیش از این، برجیان در مقالة «زمینلرزه در پندار و اندیشة ایرانی» (1385)، ضمن اشاره به باورها و افسانههای رایج در فرهنگهای ملل مختلف بویژه ایران دربارة علت وقوع زلزله، به نظریة بادهای زیرزمینی ارسطو و چگونگی ورود این نظریه به آثار ایرانیان و بويژه ابنسینا پرداخته است.
تأکید بر این دارم که اگر حرکت هوا در مکانی به میل خود هوا باشد، این تأثیر ضعیف خواهد بود اما اگر عوامل دیگری آن را بحرکت درآورده باشد و هوا را با فشار بسیار زیادی به داخل جایی ببرد یا با فشار بیرون براند ـ مانند جریان آب که هوا بهمراه آن به منافذ زمین نفوذ میکند ـ در پی این رخداد، رطوبت، هوا و بخار به درون منافذ زمین نفوذ کرده که سبب سستی و گسستگی در صخرهها و فرسایش پوستة زمین میشود که از دلایل وقوع زلزله است (ابنسینا، 1404: 16ـ15).
او در این اثر همانند فیلسوفان و طبیعیدانان پیش از خود، ضمن اشاره به پدیدههای جوی چون باد، باران، رعد و برق، به تبیین علل زلزله نیز پرداخته است (شیروانی، 1397: 68ـ66؛ جعفریان، 1398: 393ـ381 و 401ـ400).
در این میان، آنچه در آثار ابوعلیسینا دربارة زمینلرزه آمده نشان میدهد که وی با تأسی از کتاب متئورولوگیای ارسطو، فرضیة بادهای زیرزمینی را بعنوان یکی از تبیینهای طبیعی برای وقوع زلزله پذیرفته است.