چکیده:
فرسایش خاک امروزه یکی از خطرات جدی برای منابع طبیعی هر کشور محسوب میگردد و در بسیاری از مناطق جهان و نیز ایران فرسایش یکی از مخاطرات طبیعی تلقی میگردد. امروزه وجود سامانههای دقیق و مدلهای ریاضی مختلف فرسایشی امکان ذخیره اطلاعاتپایه و بهروز را به پژوهشگران میدهند تا بتوانند میزان فرسایش و تولید رسوب را در حوضههای آبخیز برآورد کنند. در تحقیق حاضر با استفاده از مدل فرسایش E.P.M ((Erosion Potential Method به بررسی و میزان فرسایشپذیری حوضه آبخیز کنگیر در استان ایلام پرداختهشده است. در گام اول با استفاده از نقشههای توپوگرافی 1:50000 مرز حوضه مشخص گردید. همچنین از نقشههای رقومی آبراههها، زمینشناسی، کاربری اراضی، بارش، پوشش گیاهی، تصاویر ماهواره اییIRS و ETM+ مربوط به سال 1393 استفاده گردید. منطقه موردمطالعه در قسمت شمالی استان ایلام و در حوضه استحفاظی شهرستان ایوان قرار دارد. این منطقه ازجمله مناطق پر بارش استان ایلام بوده و متوسط سالیانه بارش در این ناحیه بیش از 700 میلیمتر است. وجود سازندهای حساس به فرسایش و کوهستانی بودن منطقه و شیب زیاد سبب شده که منطقه موردمطالعه از مناطق مستعد جهت فرسایش خاک باشد. میزان فرسایش ویژه در این حوضه در سال معادل 5/ 13 تن در هکتار در سال برآورد گردید که معادل 961 مترمکعب در کیلومترمربع در سال میباشد. مقدار ضریب رسوبدهی حوضه کنگیر 81/ 0 محاسبه گردید. بهطوری کلی نتایج تحقیق نشاندهنده فرسایشپذیری متوسط حوضه آبخیز است که به ترتیب بیشترین فرسایش متعلق به قسمتهای غربی و جنوب غربی و کمترین فرسایش مربوط قسمتهای مرکز و شمال غربی حوضه آبخیز موردمطالعه است.
Soil erosion is one of the serious threats for natural resources of each country and in many regions of the world and Iran, erosion is considered as a natural hazard. Nowadays, existing of precise systems and different mathematical models of erosion can ability to researchers for store basic and up-to-date, so that they can estimate the amount of erosion and sediment production in the watersheds. In present research, the model erosion E.P.M (Erosion Potential Method) is used to estimates of the erosion and sediment production in the Kangir watershed in Ilam Province. In the first step, using topographic maps with scale 1: 50,000, the watershed boundary was determined. It also streams digital maps, geology, land-use, rainfall, land cover, satellite images IRS and ETM+ in 2014 were used. The study area is located in the northern part of Ilam province in the Iwan city. This area is one of the high rainfall areas of Ilam province and the average annual rainfall in this area is more than 700 mm. The existence of sensitive formation to erosion and mountainous regions and steep slopes have caused the studied area to be prone area to soil erosion. The specific erosion in the watershed was the equivalent of 13.5 tons per hectare along with per year that equal to 961 cubic meters in square kilometer along with per year. The amount of sediment coefficient of the basin was calculated around 0.81. Generally, the obtained results had indicate average erosion amount of watershed that high erosion area are located in the western and southwestern sides respectively but the low erosion are located in central and northwestern sides of study area.
خلاصه ماشینی:
برآورد میزان فرسایش خاک و تولید رسوب در حوضه آبخیز کنگیر در استان ایلام با استفاده از مدل E.
P. M مدل کارایی است که قادر میباشد برای برآورده ای اولیه از میزان رسوب آبراهه ها در طرح های مربوط به سدهای در حال احداث و سایر سازه هایی که به این گونه داده ها نیازمند هستند مورداستفاده قرار گیرد (رنگزن و همکاران ،١٣٨٤).
P. M باهدف بررسی و شدت فرسایش 1- Wilson 2- Erlich 3- Feoli 4- Owengh 5- Grauso et al 6- Brierley and Fryirs 7- Feng et al 8-Jain and Goel 9- Fox et al 10- Khan et al خاک و اندازه گیری رسوب پس از ٤٠ سال تحقیقات در کشور یوگسلاوی سابق به کار گرفته شده است و برای اولین بار در اجلاس بین المللی رژیم رودخانه در سال ١٩٩٨ که در کشور چین برگزار شد توسط گواریلیوویچ ارائه گردید.
P. M برای پهنه بندی فرسایش در استان گلستان استفاده نموده اند و به این نتیجه رسیدند که در مناطق شمال غربی علیرغم حساسیت بالای تشکیلات زمین شناسی به فرسایش میزان فرسایش پذیری این منطقه کم است که این مسئله اهمیت پارامترهای شیب را نسبت به زمین شناسی در ایجاد فرسایش نشان میدهد.
جدول ١: مشخصات فیزیکی زیر حوضه های رودخانه کنگیر )به تصویرصفحه رجوع شود) داده ها و روش ها روش شناسی درروش EPM چهار مشخصه شامل ضریب فرسایش حوضه آبخیز (ȥ)، ضریب استفاده از زمین (Xa)، ضریب حساسیت سنگ و خاک به فرسایش (Y) و شیب متوسط حوضه (I) در واحدهای مختلف اراضی یا در شبکه های ایجادشده در نقشه مورد بررسی قرار می رد.