چکیده:
وررد ترکمانان سلجوقی به قلمرو غزنویان در اوایل قرن پنجم هجری قمری سرآغاز تحولات مهمی در فلات ایران بود. ترکان سلجوقی که به هنگام ورود به قلمرو غزنویان ساختاری ایلی داشتند و این درحالی بود که خراسان، به عنوان دروازه ورود آنان به قلمرو غزنویان، ساختاری یکجانشین و ترکیبی از روستا و شهر بود. تازه واردان به خراسان و بعدها قلمروهای غربی تر به لحاظ اعتقادی و مذهبی مسلمان بودند. اما در کنار ورود این عناصر ایلی، مهاجرت گسترده ای از قبایل ترکمان را شاهد هستیم. شیوه معیشت و گذران زندگی این قبایل ترکمان چالش هایی را برای جمعیت یکجانشین این مناطق به دنبال داشت. پژوهش حاضر با تکیه بر داده ها و گزارش های تاریخی در این دوران به دنبال تحلیل و بررسی وضعیت امنیت غذایی قبل و بعد از ورود ترکمانان سلجوقی به فلات ایران می باشد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد، ترکمانان سلجوقی و قبایلی که همراه آنان در این مهاجرت بودند با اقدامات منفی که در ابتدا آنها مرتکب شدند نه تنها امنیت کلی بلکه امنیت غذایی را تهدید کردند. بدنبال از بین رفتن امنیت، مشکلات متعدد دیگری گریبان گیر مردم ایالات مختلف شد. پژوهش حاضر با روش و رویکرد توصیفی- تحلیلی با طرح این پرسش، که چه عواملی برامنیت غذایی مردم در دوره سلجوقیان تأثیر گذار بوده است؟ سعی دارد به بررسی امنیت غذایی، نوع خوراک و محصولات متنوع مناطق مختلف بپردازد.
خلاصه ماشینی:
نويسنده در اين پژوهش به تقابل زندگي کوچ رويي سلجوقيان با ساختارهاي حاکم بر شهرهاي ايران و اختلاف هاي موجود بين سران سلجوقي در مورد چگونگي برخورد با قلمروهاي تازه فتح شده ، پرداخته است ؛ اما در رابطه با به مخاطره افتادن امنيت غذايي در طول دوره حکومتي آنان تبيين و تشريحي صورت نگرفته است .
در مقاله اي ديگر تحت عنوان «حمله غزها به خراسان و بازتاب آن در قصايد فارسي» که در حوزه ادبيات نوشته شده است به واقعه تاريخي حمله غزان در زمان حکومت سلطان سنجر سلجوقي اشاره شده است و پيامدهاي اين حمله بخصوص از بعد امنيتي بررسي شده اما اينکه اين حملات باعث از بين رفتن امنيت غذايي ايالت خراسان شد سخني به ميان نيامده است ؛ بنابراين پژوهش حاضر در تلاش است که به تبيين و توضيح وضعيت غذا در دوره سلجوقيان بپردازد و اينکه چه عواملي امنيت غذايي در اين دوره را با مخاطره روبرو کرده بود.
در ايالت ديگر يعني ايالت جبال يا عراق عجم که شهرهاي ري، همدان و اصفهان را شامل مي شد، مي توان به محصولات نمک سود اين منطقه اشاره کرد که به خراسان هم ارسال مي کردند (مقدسي،١٣٦١: ٥٧٢/٢).
مردم اين منطقه چون که بيشتر به نگهداري گوسفند مي پرداختند از شير آن انواع خوردني به دست مي آوردند، مانند پنير که به مناطق ديگر هم صادر مي شد (ابن حوقل ،١٦٦:١٣٦٦) از شهر همدان به عنوان شهري که داراي غلات بوده ، يادشده است (ابن حوقل ،١٠٢:١٣٦٦).